Co to jest cholesterol?
Cholesterol to potoczna nazwa 5-cholesteno-3β-olu[1], substancji zaliczanej do grupy alkoholi steroidowych. Każda jego cząstka składa się z 4 hydrofobowych pierścieni steranu, ogona węglowodorowego i grupy hydroksylowej[2]. Ten związek jest syntetyzowany w różnych tkankach i stale obecny w organizmie człowieka. Dlatego można wyróżnić:
- cholesterol endogenny – ten, który jest produkowany w ludzkim organizmie, w największej ilości w wątrobie, jelitach oraz skórze;
- cholesterol egzogenny, a więc dostarczany wraz z pożywieniem, głównie z produktami pochodzenia zwierzęcego, zwłaszcza z mięsem i jego przetworami, jest także w jajach i w nabiale[3].
Jaką rolę odgrywa cholesterol w organizmie?
Cholesterol pełni w organizmie ludzkim bardzo ważne funkcje. Te najistotniejsze to[4],[5]:
- modulacja płynności błon komórkowych w zależności od temperatury oraz ich strukturyzacja;
- uczestnictwo w przekazywaniu sygnałów przez neurony (aby mózg mógł funkcjonować bez przeszkód, potrzebna jest obecność co najmniej 5% cholesterolu!);
- regulacja aktywności receptorów i enzymów, które biorą udział w procesach metabolicznych;
- wsparcie trawienia tłuszczu – jest składnikiem żółci;
- uczestnictwo w produkcji hormonów steroidowych produkowanych przez gonady i korę nadnerczy, m.in. aldosteronu, progesteronu, kortyzonu, estrogenów i testosteronu (jest ich prekursorem);
- uczestnictwo w syntezie witaminy D3.
Już ten krótki przegląd właściwości cholesterolu pokazuje, że ta substancja jest pożądana w organizmie, a bez niej trudno by było utrzymać prawidłowe funkcje życiowe. Dlaczego więc jest tak "demonizowany"? Z uwagi na właściwości niektórych lipoprotein, w których skład wchodzi cholesterol.
Cholesterol a lipoproteiny: jaka jest zależność?
Cholesterol sam w sobie nie jest rozpuszczalny w płynach obwodowych czy we krwi. Dlatego, aby został dostarczony tam, gdzie ma się znaleźć (a podlega on ciągłej wymianie), potrzebuje "nośnika". Są nim właśnie lipoproteiny[6]. To kuliste cząstki, które są zbudowane nie tylko z cholesterolu, ale również z fosfolipidów oraz apolipoproteiny, czyli specjalnego białka.
To właśnie poszczególne lipoproteiny są często nazywane ''dobrym'' i ''złym'' cholesterolem. I rzeczywiście, od ich stężeń zależy stan organizmu.
Lipoproteiny różnią się między sobą wielkością. Najistotniejsze są dwie frakcje:
- dobry cholesterol to inaczej HDL, czyli lipoproteiny o dużej gęstości. Ich zadaniem jest "odprowadzanie" cholesterolu z komórek do wątroby, a zatem "oczyszczanie organizmu" z tego związku;
- zły cholesterol to natomiast LDL, czyli lipoproteiny o małej gęstości – ich rola polega na rozprowadzaniu cholesterolu po organizmie[7].
Jeżeli stężenie frakcji LDL jest wysokie, może to doprowadzić do formowania się (głównie z cholesterolu) blaszek miażdżycowych. Osadzają się one na ściankach naczyń krwionośnych, a w efekcie doprowadzają do zmniejszenia się przepływu krwi przez nie. Co za tym idzie, dochodzi do niedotlenienia narządów. Na tym właśnie polega miażdżyca[8].
Cholesterol: dobry czy zły?
Jak zatem widać, cholesterol, a raczej lipoproteiny, mają dwie twarze. Te "dobre" wykazują działanie ochronne – sprzyjając obniżeniu ryzyka miażdżycy (bo odprowadzają cholesterol do wątroby, gdzie może zostać zmetabolizowany), a przy okazji wspierają działania antyoksydacyjne, przeciwzapalne i przeciwzakrzepowe[9]. Te "złe" stwarzają ryzyko dla zdrowia.
Jak zatem podejść do cholesterolu? Przede wszystkim dbając o zachowanie dobrego stosunku między frakcjami HDL a LDL – tak, aby tej pierwszej było odpowiednio dużo, a drugiej adekwatnie mało. Wpływ na to ma przede wszystkim prowadzona dieta. Aby utrzymać odpowiednie proporcje lipoprotein, warto:
- ograniczyć spożycie tłuszczów nasyconych i trans, które sprzyjają podwyższeniu poziomu LDL;
- zwiększyć spożycie tłuszczów nienasyconych, które sprzyjają obniżeniu poziomu LDL[10].
W praktyce oznacza to:
- mniejsze spożycie czerwonego mięsa i tłustego nabiału;
- zwiększenie spożycia tłustych ryb morskich;
- wybieranie tłuszczów roślinnych zamiast zwierzęcych – w tym zastąpienie masła miękką margaryną kubkową. Świetnym wyborem jest np. Optima Cardio, która nie tylko stanowi dobre źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych. Znajdują się w niej również sterole roślinne, które przyczyniają się do obniżenia poziomu cholesterolu o 7-10% w ciągu 2-3 tygodni, przy dziennym spożyciu 1,5-2,4 g i zachowaniu zdrowego stylu życia oraz zrównoważonej diety[11];
- częstsze sięganie po roślinne źródła białka, czyli nasiona roślin strączkowych.
Kilka prostych zmian żywieniowych w połączeniu ze zdrowym trybem życia pomogą sprawić, że cholesterol z wroga stanie się sprzymierzeńcem. Spróbuj!
- [1] http://kosmos.icm.edu.pl/PDF/2018/375.pdf
- [2] https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/117035,cholesterol-funkcje-zrodla-frakcje-stezenie
- [3] https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/117035,cholesterol-funkcje-zrodla-frakcje-stezenie
- [4] http://kosmos.icm.edu.pl/PDF/2018/375.pdf
- [5] https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/117035,cholesterol-funkcje-zrodla-frakcje-stezenie
- [6] https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/117035,cholesterol-funkcje-zrodla-frakcje-stezenie
- [7] https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/117035,cholesterol-funkcje-zrodla-frakcje-stezenie
- [8] https://www.mp.pl/pacjent/chorobawiencowa/informacje/definicje/54556,miazdzyca
- [9] https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/117035,cholesterol-funkcje-zrodla-frakcje-stezenie
- [10] https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/67338,tluszcze-podzial-budowa-funkcje-i-wlasciwosci
- [11] https://www.efsa.europa.eu/en/press/news/blood-cholesterol-reduction-health-claiphytosterols-can
Źródło zdjęcia głównego: mat. prasowe