Dalsza część artykułu pod materiałem wideo
Tradycyjna święconka, z którą pospieszają do świątyni w Wielką Sobotę obchodzący Wielkanoc wierni, to zwyczaj, który wywodzi się z tradycji sięgającej w Polsce XIV wieku. Początkowo to księża chodzili po domach i święcili całe suto zastawiane stoły, tak aby wszystkie znajdujące się na nich pokarmy zostały pobłogosławione i spadły na nie krople poświęconej wody.
Jednak z biegiem czasu wiernych przybywało, a kapłani musieli włożyć coraz więcej wysiłku, aby znaleźć się w każdym domostwie, które chciało ich ugościć. Dlatego obfity wielkanocny stół zamienił się w reprezentujący go symbolicznie koszyczek, z którym to wierni maszerowali do świątyni, gdzie dokonywano zbiorowej ceremonii i wspólnej modlitwy.
Co symbolizuje koszyczek wielkanocny?
Koszyk wielkanocny oprócz oczywistych, religijnych odniesień to kwintesencja naszych wiosennych pragnień, marzeń, życzeń. To reprezentacja tego, jakbyśmy chcieli widzieć Nasze życie, co pragniemy przywołać, czego chcemy uniknąć. Jest to jednocześnie manifest zwycięstwa życia nad śmiercią. Wielowiekowa tradycja ludowa zaznaczyła za pomocą symboli i ukrytych znaków wiadomości, które koszyczek ze sobą niesie.
W dawniejszych czasach koszyczek musiał być wykonany obowiązkowo z wikliny. Nic nie jest tutaj przypadkowe, a każdy przedmiot i pokarm umieszczony w nim, ma za zadanie coś przedstawiać, symbolizować, bądź przyciągnąć bogactwo i obfitość, czy też odegnać zło i choroby.
Dalsza część artykułu pod materiałem wideo
Wielkanocne dania i przepisy
Kiedy można jeść święconkę?
Święcenie pokarmów odbywa się w Wielką Sobotę. Spożywa się je jednak w Wielką Niedzielę, tuż przed śniadaniem wielkanocnym. Podobnie jak opłatkiem, tak i poświęconymi pokarmami zwyczajowo dzielimy się przed wspólnym posiłkiem.
Święconka wielkanocna - co oznacza jej zawartość?
Symbolika chleba w święconce
Chleb jest obowiązkowym i pierwszoplanowym produktem, który symbolizuje eucharystię, a jednocześnie podstawowy pokarm codzienny, jest chleb. Pieczywo zawarte w koszyczku powinno być kawałkiem bochenka prawdziwego chleba, nie bułki. Obecnie mamy do dyspozycji miniaturowe chlebki oferowane specjalnie na świąteczną okazję przez cukiernie i piekarnie. Chleba nigdy nie może zabraknąć, ani w koszyczku, ani na stole wielkanocnym, ponieważ wieszczyłoby to biedę i głód na cały rok.
Symbolika soli w święconce
Sól to jeden z kluczowych elementów wielkanocnej święconki. Sól od wieków jest wiązana z duchową mocą i ochroną przed zepsuciem. Magiczne i duchowe właściwości soli są uznawane we wszystkich kulturach świata.
W wielkanocnym koszyczku sól symbolizuje nie tylko duchową moc, ale jednocześnie służy do dalszego "poświecenia" produktów, poprzez posypanie nią pozostałych pokarmów znajdujących się na wielkanocnym stole. Wśród wielu tradycji ludowych na obszarze naszego kraju, bardzo żywym do tej pory zwyczajem jest rozsypywanie szczypty poświęconej soli po talerzach i półmiskach z potrawami przygotowanymi na wielkanocne śniadanie, przez panią domu. Miało to za zadanie utrzymać w szczęściu i zdrowiu wszystkich domowników, oraz niejako przenieść ,,poświęcenie'' koszyczkowych potraw na cały stół.
Symbolika jaj w święconce
Jaja to nieodłączny symbol, bez którego nikt nie wyobraża sobie Wielkanocy. Jajo to pradawny, przedchrześcijański symbol mocy, życia, odradzania się i wewnętrznej, tajemnej siły. Dawniej chrześcijaństwo próbowało pozbyć się tego symbolu, jako zbyt mocno związanego z czarami, magią i pogańskimi zwyczajami, ale ponieważ te próby okazały się niezbyt udane, włączono jajo do świątecznych, wiosennych obchodów. Jednak początkowo spożywanie jaj było zakazane przez cały okres Wielkiego Postu i witano je dopiero na niedzielnym śniadaniu po rezurekcji. Tym bardziej spragnieni tego rarytasu wierni, nie mogąc doczekać się konsumpcji, pieczołowicie ozdabiali jajka wykonując już kilka dni wcześniej kraszanki i pisanki. Jajo jako starożytny symbol ukrytej mocy, na stałe wpisało się w chrześcijańską Wielkanoc wieszcząc zwycięstwo Życia.
Skorupki z poświęconych jaj umieszczano w rogach domostwa, zakopywano na polach, aby zapewnić urodzaj.
W niektórych regionach gospodarze dotykali poświęconymi jajami również zwierzęta w obejściu, aby zapewnić im zdrowie i płodność.
Dzisiejszy zwyczaj dzielenia się jajkiem przy świątecznym stole, to znak radości z powrotu wiosny i wspólnej celebracji wiosennego Słońca, rozpoczęcia się nowego okresu, oraz oczywiście ponownego triumfu Życia nad Śmiercią.
Symbolika chrzanu w święconce
Ta niesamowita roślina ma po pierwsze właściwości ochronne, antyseptyczne, bakteriobójcze, a po drugie doskonale ułatwia trawienie ciężkich, mięsnych potraw. Na poziomie symbolicznym, a nie możemy zapomnieć o tym, że wszystko w koszyczku wielkanocnym ma swoją rolę i ukryte znaczenie, ostry i czasami bolesny w smaku chrzan, ma przedstawiać mękę Jezusa, która jednocześnie miała swój korzystny wymiar. Podobnie chrzan, trudny w smaku i odbiorze, wyciskający łzy, przynosi korzyści zdrowotne, zapewnia tężyznę i zabezpiecza przed chorobami. Chrzan w wielu miejscach w Polsce to roślina magiczna, która ma za zadanie przeganiać złe moce, oraz zapewnia spokój w życiu rodzinnym.
Symbolika baranka wielkanocnego
To oczywista alegoria Chrystusa, czyli Baranka Bożego. Przedstawiany obowiązkowo z chorągiewką obrazującą zwycięstwo. Baranek w koszyczku może być wykonany z cukru, ciasta, chleba, a gdzieniegdzie z masła. Każda z tych figurek powinna znaleźć się później w centralnym miejscu wielkanocnego stołu, najlepiej na „podściółce” z zielnego owsa, wschodzącej rzeżuchy, czy gałązek bukszpanu.
Znaczenie roślin w święconce
Bukszpan, borówka, owies, rzeżucha - te wszystkie zielone elementy mają podkreślić witalność i siłę odradzania się. W tradycji ludowej owies, który najpierw obumiera jako ziarno wrzucane w ziemię, a następnie "zmartwychwstaje" poprzez zielone pędy daje nadzieję, na zmartwychwstanie po śmierci. Dlatego w niektórych regionach popularne jest noszenie pojemników z kiełkującym owsem na groby najbliższych, aby zanieść im dobrą, wielkanocną nowinę o tym, że życie zwycięży śmierć. Gałązki bukszpanu przystrajające wielkanocny koszyk mają podobne zadanie. Są domostwa, gdzie odpowiednio wcześniej wysiewa się rzeżuchę, aby świąteczne jaja podawać właśnie na takiej, zielonej podściółce. Zielone elementy mają za zadanie zapewnić bogactwo i witalność.
Symbolika mięs w święconce
Mięsa symbolizują ofiarę z baranka bądź jagnięcia, którą kiedyś składano na święto paschy. W Polsce są do tej pory synonimem bogatego, zasobnego stołu.
Biała kiełbasa - jest to wędlina gotowana (parzona), a nie wędzona. Swoją barwę zawdzięcza sposobowi innego przyrządzania niż tradycyjne wędliny. Jednak jej miejsce w święconce jest wynikiem błędnych założeń, że jest to specjał przyrządzany z „bezkrwawego” mięsa. Innymi słowy miała ona symbolizować ofiarę paschalną. Tradycja ludowa głosi, że kto skosztuje białej, wielkanocnej kiełbasy przez cały rok zachowa siły i zdrowie.
Symbolika króliczka w święconce
To jeden z nowych trendów, które jednak sięgają do głębokich tradycji pogańskich, w których zające symbolizowały powrót płodności i witalności wiosną. Zające według wierzeń ludowych śpią z otwartymi oczami, dlatego też, jako pierwsze zwierzęta w niedzielny poranek miały zobaczyć zmartwychwstałego Jezusa.
Symbolika kurczaka w święconce
To symbol nowo narodzonego życia, odradzającego się po zimie, czasami spotykamy się również z porównaniami, że wyklucie się za jaja, to alegoria wyjścia z grobu po zmartwychwstaniu.
Symbolika białej serwetki w święconce
To przypomnienie o chrzcie, na którym każdy otrzymuje „białą szatę” oraz o niewinności, zmyciu grzechów, które nastąpiło przez śmierć i zmartwychwstanie Jezusa, daje nam również nadzieję, na zwycięstwo sił dobra nad złem.
Symbolika baby wielkanocnej w święconce
Babeczka wielkanocna to element, który miał za zadanie pokazać kunszt kulinarny gospodyni oraz zaznaczyć, że siły ducha potrafią okiełznać bezwładną materię i nadać jej pożądany kształt. Gdzieniegdzie w Polsce w baby wielkanocne wkłada się cztery gałązki bukszpanu lub borówki, symbolizujące czterech ewangelistów. Babki wielkanocne, koniecznie pieczone na drożdżach miały również według wierzeń ludowych scalać rodzinę i powodować, że będzie się ona jak drożdżowe ciasto "rozrastać".
Symbolika sera w święconce
Ser - to symbol współpracy i porozumienia pomiędzy człowiekiem, a zwierzętami gospodarskimi. Od kiedy człowiek opanował sztukę hodowli zwierząt, jego życie stało się dużo łatwiejsze i bardziej syte.
Symbolika masła w święconce
Masło - jest elementem dostatniego, bogatego życia. Powinno znaleźć się w święconce, aby przywoływać obfitość i spowodować, że będziemy się mieć przez najbliższy rok "jak pączek w maśle".
Wielkanoc jest przesiąknięta ukrytymi znaczeniami i tradycjami, które warto poznawać i pielęgnować, ponieważ są nie tylko piękne, ale również niosą ogromną ilość wiedzy o życiu i wierzeniach naszych przodków.
Święcenie pokarmów
Święcenie pokarmów odbywa się w Wielką Sobotę w Kościele katolickim. Tradycja ta praktykowana jest nie tylko w Polsce, ale również w niektórych regionach Słowenii, Bawarii oraz Tyrolu. Zwyczaj ten wywodzi się najprawdopodobniej z czasów pogańskich i pochodzi ze wczesnego średniowiecza. Święcenie pokarmów w kościołach może odbywać się przed kościołem lub wewnątrz.
Obrzęd błogosławieństwa pokarmów mogą sprawować jedynie kapłani bądź diakoni. Może zostać także wyznaczony lektor, który jest klerykiem seminarium duchownego. Wyjątkiem był 2021 rok, kiedy ze względu na pandemię COVID-19 zezwolono na samodzielne święcenie pokarmów w domach.
Zobacz także:
- Chleb do święconki - prosty przepis
- Raz w marcu, a raz w kwietniu. Dlaczego Wielkanoc jest ruchoma?
- Jak zrobić babeczki do święconki? Oto prosty przepis
Autor: Astrolog Merkurja
Źródło zdjęcia głównego: Fot. Dusan Zidar/ Getty Images