Artykuł w skrócie:
- Przyznano Nagrodę Nobla z ekonomii.
- Otrzymali ją Joel Mokyr, Philippe Aghion and Peter Howitt.
- Jaka jest historia tego wyróżnienia?
- Kto dostał tę nagrodę w ubiegłych latach?
Dalsza część artykułu pod materiałem wideo
Pierwsza Polka, która prowadzi galę rozdania Nagród Nobla - napisy
Źródło: Dzień Dobry TVN
Nobel z ekonomii 2025
W poniedziałek, 13 października przyznano Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii. Otrzymali ją Joel Mokyr, Philippe Aghion and Peter Howitt.
Wyróżniono ich za "za wyjaśnienie wzrostu gospodarczego napędzanego innowacjami". Połowa nagrody przypadła Mokyrowi "za zidentyfikowanie warunków wstępnych dla trwałego wzrostu dzięki postępowi technologicznemu", a druga połowa wspólnie Aghionowi i Howittowi "za teorię trwałego wzrostu poprzez twórczą destrukcję".
Wyróżnienie to zostało przyznane po raz 57., dotychczas otrzymało je 96 osób. Nagrodą jest ok. 1 mln euro, złoty medal i kaligrafowanego dyplomu.
Nagrodą Banku Szwecji w dziedzinie nauk ekonomicznych - historia
Nobel z ekonomii właściwie nazywa się Nagrodą Banku Szwecji w dziedzinie nauk ekonomicznych dla uczczenia pamięci Alfreda Nobla. Jako jedyna przyznawana nagroda nie została przewidziana w testamencie Alfreda Nobla, a ufundował ją w 1968 r. Centralny Bank Szwecji z okazji 300-lecia swojego istnienia. Komitet ds. Nagrody wyraził zgodę na tę inicjatywę i od 1969 r. systematycznie przyznawane jest to wyróżnienie. Ustanowienie Nagrody Nobla z ekonomii jako dziedziny niewymienionej w testamencie fundatora budziło ogromne kontrowersje. Ostatecznie Fundacja Noblowska zdecydowała, że będzie to jedyny wyjątek i nie będzie już nagród Nobla w kolejnych dodatkowych naukach. Przez długi czas na powstanie nagrody w dziedzinie ekonomii nie zgadzała się rodzina Nobla. Niechętny był także Norweski Komitet Noblowski przyznający Pokojową Nagrodę Nobla. W latach 90. w Szwecji postulowano nawet rezygnację z przyznawania tej nagrody. Ekonomiści otrzymujący nagrodę zobligowani są do wygłoszenia wykładu przed uroczystością wręczenia Nagrody, która odbywa się 10 grudnia, w rocznicę śmierci Alfreda Nobla (w 1896 roku). Nagroda Nobla z ekonomii to jedyna, która jest finansowana przez centralny Bank Szwecji, nie pochodzi zaś, jak w przypadku pozostałych dziedzin, z majątku Nobla pomnożonego m.in. na giełdach przez Fundację Noblowską.
Nobel z ekonomii - laureaci z poprzednich lat
Pierwszą nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii dostali wspólnie Holender Jan Tinbergen oraz Norweg Ragnar Frisch. Doceniono ich pionierskie prace z zakresu ekonometrii, a także zastosowanie modeli dynamiki do analizy procesów gospodarczych. Tytuł wykładu podczas uroczystości wręczenia Nagrody Nobla Frischa brzmiał "Od utopijnych teorii do praktycznych zastosowań - przypadek ekonometrii", a Tinbergena - "Istota modeli - doświadczenia i prognozy".
W kolejnych latach laureatami Nagrody zostali:
- 1970 r. – Amerykański ekonomista Paul A. Samuelson za wkład w naukową analizę teorii ekonomicznych oraz za podniesienie poziomu analizy w naukach ekonomicznych.
- 1971 r. – Amerykanin Simon Kuznets za wykorzystanie miernika produktu narodowego brutto do opisu i interpretacji wzrostu gospodarczego w długich okresach czasu.
- 1972 r. – Brytyjczyk John R. Hicks oraz Amerykanin Kenneth J. Arrow za pionierski wkład do teorii równowagi ogólnej i teorii dobrobytu.
- 1973 r. – Wassily Leontief, amerykański ekonomista, za rozwój metody nakładów i wyników (input-output) i jej zastosowanie do badania ważnych problemów ekonomicznych.
- 1974 r. – Austriacki ekonomista Friedrich A. von Hayek oraz Szwed Gunnar Myrdal za pionierskie prace w dziedzinie teorii pieniądza i wahań cyklicznych oraz pogłębioną analizę współzależności zjawisk ekonomicznych, społecznych i instytucjonalnych.
- 1975 r. – Amerykanin Tjalling C. Koopmans oraz Rosjanin (wówczas ZSRR) Leonid W. Kantorowicz za prace poświęcone optymalnej alokacji i wykorzystaniu zasobów gospodarczych.
- 1976 r. – Amerykanin Milton Friedman za osiągnięcia na polu analizy konsumpcji, historii i teorii monetarnej oraz przedstawienie złożoności polityki stabilizacyjnej.
- 1977 r. – Brytyjczyk James E. Meade oraz Szwed Bertil Ohlin za wkład do teorii handlu międzynarodowego i międzynarodowych przepływów kapitału.
- 1978 r. – Amerykanin Herbert A. Simon za badania procesów podejmowania decyzji wewnątrz organizacji gospodarczych.
- 1979 r. – Brytyjski ekonomista William A. Lewis oraz Amerykanin Theodore W. Schultz za pionierskie badania rozwoju gospodarczego ze szczególnym uwzględnieniem krajów rozwijających się.
- 1980 r. – Lawrence R. Klein, ekonomista z USA, za stworzenie modeli ekonometrycznych do prognozowania wahań cyklicznych i polityki ekonomicznej.
- 1981 r. – Amerykanin James Tobin za analizę rynków finansowych i ich związków z decyzjami o wydatkach, zatrudnieniu, produkcją i cenami.
- 1982 r. – George J. Stigler, amerykański ekonomista, za badania nad sposobami działania rynków oraz nad przyczynami i skutkami ich regulowania przez państwo.
- 1983 r. – Gerard Debreu, Amerykanin, za wdrożenie nowych metod do teorii ekonomii, a także za podanie nowego ścisłego sformułowania równowagi ogólnej.
- 1984 r. – Brytyjczyk Richard Stone za pionierski wkład w rozwój systemów sporządzania rachunku narodowego, a tym samym radykalne usprawnienie podstaw empirycznej analizy ekonomicznej.
- 1985 r. – Amerykanin Franco Modigliani za pionierski wkład w analizę oszczędzania i rynków finansowych.
- 1986 r. – Amerykański ekonomista James McGill Buchanan za teorię włączającą do badań ekonomicznych problem podejmowania decyzji politycznych (postulat nałożenia konstytucyjnych ograniczeń na zachowania osób urzędowych dla zapewnienia realizacji interesu publicznego).
- 1987 r. – Robert Solow, ekonomista z USA, za wkład do teorii wzrostu gospodarczego; opracował schemat wyznaczania udziału poszczególnych czynników w osiągniętym wzroście gospodarczym.
- 1988 r. – Francuski ekonomista Maurice Allais za wkład do teorii rynków i efektywnego wykorzystywania nakładów.
- 1989 r. – Norweski ekonomista Trygve Haavelmo za wyjaśnienie opartych na teorii prawdopodobieństwa podstaw ekonometrii i analizę równoległych struktur ekonomicznych.
- 1990 r. – Trzej Amerykanie, tj. William F. Sharpe, Merton H. Miller oraz Harry M. Markowitz, za innowacyjne prace w dziedzinie teorii ekonomii finansowej, dokładnie za stworzenie modelu ustalania cen aktywów kapitałowych.
- 1991 r. – Ronald H. Coase, ekonomista z USA, za wskazanie roli kosztów społecznych w teorii mikroekonomii – szczególnie w zakresie zawierania kontraktów i zarządzania.
- 1992 r. – Amerykański ekonomista Gary S. Becker – za rozszerzenie teorii racjonalnych decyzji na wszystkie dziedziny ludzkiego zachowania.
- 1993 r. – Robert W. Fogel oraz Douglass C. North, amerykańscy ekonomiści – za wkład w odnowę historii gospodarczej przez zastosowanie teorii ekonomicznych i metod jakościowych do objaśniania przemian gospodarczych i instytucjonalnych.
- 1994 r. – Ekonomiści z USA John C. Harsanyi i John F. Nash jr. oraz niemiecki ekonomista Reinhard Selten za pionierskie prace w dziedzinie analizy równowagi w teorii gier niezespołowych; prace trójki wzajemnie się uzupełniają i opierają się na grach towarzyskich jako podstawie rozumienia złożonych problemów ekonomicznych. Historię Johna F. Nasha jr. przybliża film „Piękny umysł”.
- 1995 r. – Amerykanin Robert E. Lucas jr. za rozwój i zastosowanie hipotezy o istnieniu racjonalnych oczekiwań, jak również za zapoczątkowanie nowego podejścia do analizy makroekonomicznej, które spowodowało odmienne spojrzenie na politykę gospodarczą.
- 1996 r. – Ekonomista z Wielkiej Brytanii James A. Mirrlees oraz Kanadyjczyk William Vickrey za wkład w rozwój teorii działania w warunkach, gdy zdobycie pełnej informacji o rynku nie jest możliwe.
- 1997 r. – Amerykańscy ekonomiści Robert C. Merton oraz Myron S. Scholes za opracowanie metody wyceny instrumentów pochodnych, zwłaszcza opcji. Badania obu nagrodzonych dotyczyły wyceny opcji na standaryzowane produkty: notowane na giełdzie papiery wartościowe i towary.
- 1998 r. – Ekonomista z Indii Amartya K. Sen za przeanalizowanie na nowo sposobów oceny poziomu dobrobytu i ubóstwa w społeczeństwie oraz przyczyn i następstw występowania głodu w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo.
- 1999 r. – Kanadyjczyk Robert Mundell za wkład w analizę polityki pieniężnej i podatkowej w warunkach różnych reżimów kursów wymiany oraz analizę optymalnych obszarów walutowych.
- 2000 r. – James J. Heckman oraz Daniel McFadden, czyli amerykańscy ekonomiści, za prace w dziedzinie mikroekonometrii, wykorzystywane do analizy zachowań indywidualnych.
- 2001 r. – Trzej ekonomiści z USA – George A. Akerlof, Joseph E. Stiglitz oraz A. Michael Spence – za wkład w analizę rynków cechujących się asymetrią informacji, która występuje w sytuacji, gdy jedni uczestnicy rynku mają lepsze informacje niż inni.
- 2002 r. – Izraelsko-amerykański ekonomista Daniel Kahneman oraz Amerykanin Vernon L. Smith za zastosowanie badań psychologicznych i eksperymentów laboratoryjnych w analizie ekonomicznej, ze szczególnym uwzględnieniem procesów decyzyjnych w warunkach niepewności.
- 2003 r. – Brytyjczyk Clive W.J. Granger oraz Amerykanin Robert F. Engle III za nowe metody statystyczne rozwiązujące problem kluczowych własności wielu ekonomicznych szeregów czasowych: niestacjonarności i zmieniających się w czasie zmienności, metody pomagające w prognozowaniu wzrostu PKB i cen akcji.
- 2004 r. – Norweski ekonomista Finn E. Kydland oraz Amerykanin Edward C. Prescott. Dzięki ich badaniom powstała „teoria niespójności polityki w czasie”, której głównym przesłaniem jest stwierdzenie, że żadna polityka nie może być efektywna, jeśli prowadzący ją rząd jest niewiarygodny.
- 2005 r. – Pochodzący z Izraela Robert J. Aumann oraz Amerykanin Thomas C. Schelling za – jak brzmi sentencja orzeczenia o przyznaniu nagrody – „rozszerzenie naszego rozumienia konfliktu i współpracy poprzez analizę w kategoriach teorii gier”.
- 2006 r. – Edmund S. Phelps, ekonomista z USA, za analizę zależności międzyokresowych w polityce makroekonomicznej.
- 2007 r. – Leonid Hurwicz, Eric S. Maskin oraz Roger B. Myerson, trzej ekonomiści z USA, za prace nad teorią określoną jako mechanism design theory, która pozwala odróżnić sytuacje, w których rynki funkcjonują dobrze, od tych, w których działają źle, i pomaga określić skuteczne mechanizmy rynkowe, schematy regulacji i procedury wyborów.
- 2008 r. – Paul Krugman, amerykański ekonomista, za analizy modeli handlowych i lokalizacji aktywności gospodarczej.
- 2009 r. – Elinor Ostrom z USA za wykazanie, jak wspólna własność może być zarządzana przez zrzeszenia użytkowników. To pierwsza kobieta, która otrzymała Nagrodę Nobla z dziedziny ekonomii. Wówczas doceniono też Amerykanina – Olivera E. Williamsona za teorię rozwiązywania konfliktów korporacyjnych.
- 2010 r. – Amerykanie Peter Diamond i Dale Mortensen oraz Brytyjczyk urodzony na Cyprze – Christopher Pissarides. Wszyscy trzej zostali nagrodzeni za tzw. teorię poszukiwań na rynku, wskazując, jaki wpływ na bezrobocie, wakaty oraz wynagrodzenie mają regulacje i polityka rynkowa.
- 2011 r. – Pochodzący z USA Thomas J. Sargent oraz Christopher A. Sims za „empiryczne badania na temat przyczyn i efektów w makroekonomii”. Naukowcy swoje badania prowadzili niezależnie, ale ich wkład w naukę wzajemnie się uzupełnia.
- 2012 r. – Ekonomiści z USA Alvin E. Roth oraz Lloyd S. Shapley za „prace nad metodami maksymalnie efektywnego dopasowywania do siebie różnych czynników, np. na rynku”.
- 2013 r. – Amerykanie Eugene F. Fama, Lars Peter Hansen oraz Robert J. Shiller za „empiryczną analizę cen aktywów i obserwację trendów na rynkach akcji i obligacji”.
- 2014 r. – Pochodzący z Francji Jean Tirole za pracę nad nieprawidłowościami w funkcjonowaniu rynków.
- 2015 r. – Brytyjsko-amerykański ekonomista Angus Deaton za prace na temat konsumpcji, ubóstwa i dobrobytu.
- 2016 r. – Bengt Holmström, ekonomista z Finlandii, oraz Amerykanin Oliver Hart za wkład w teorię kontraktu.
- 2017 r. – Richard H. Thaler, amerykański uczony za wkład w rozwój ekonomii behawioralnej.
- 2018 r. – Amerykanie Paul Romer oraz William Nordhaus za powiązanie odpowiednio innowacji technologicznych oraz zmian klimatycznych z długookresową analizą makroekonomiczną.
- 2019 r. – Pochodzący z Indii Abhijit Vinayak Banerjee, francusko-amerykańska ekonomistka Esther Duflo (prywatnie żona Banerjee) oraz Michael Robert Kremer za wspólną pracę poświęconą łagodzeniu globalnego ubóstwa.
- 2020 r. – Paul Robert Milgrom oraz Robert B. Wilson z USA za pracę nad ulepszeniem mikroekonomicznej teorii aukcji oraz wynalezienie nowych formatów aukcji.
- 2021 r. – David E. Card za „empiryczny wkład w ekonomię pracy”. Ponadto wspólnie nagrodę otrzymali Joshua D. Angrist z USA oraz Guido W. Imbens z Holandii za metodologiczny wkład w analizę związków przyczynowych.
- 2022 r. – Amerykanin Philip H. Dybvig, Ben S. Bernanke oraz Douglas W. Diamond za badania nad bankami i kryzysami finansowymi.
- 2023 r. – Amerykanka Claudia Goldin – za „pogłębienie wiedzy na temat sytuacji kobiet na rynku pracy”.
- 2024 r. – Turecko-amerykański ekonomista Daron Acemoglu oraz Brytyjczycy Simon Johnson i James A. Robinson za badania nad znaczeniem instytucji społecznych dla dobrobytu kraju.
Zobacz także:
- Nagroda Nobla z medycyny przyznana. Uhonorowano 3 naukowców
- Ogłoszono laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie chemii 2025
- Elon Musk nominowany do Nobla. Kto go zgłosił? "Oni mogą to zrobić"
Autor: Regina Łukasiewicz
Źródło: PAP
Źródło zdjęcia głównego: GettyImages
podziel się: