Dalsza część artykułu pod materiałem wideo
Nagroda Nobla 2025 z dziedziny chemii - za co została przyznana?
W środę, 8 października przyznano Nagrodę Nobla z chemii za 2025 rok. Laureatami zostali: Susumu Kitagawa, Richard Robson oraz Omar M. Yaghi. Otrzymali to wyróżnienie za rozwój nowego typu architektury molekularnej, tj. szkieletow metaloorganicznych.
Jak napisał Komitet Noblowski w uzasadnieniu, "stworzone przez nich konstrukcje – metaloorganiczne struktury szkieletowe – zawierają duże przestrzenie, w których cząsteczki mogą swobodnie przepływać".
Laureaci podzielą się po równo nagrodą w wysokości 11 mln koron szwedzkich, tj. ok. 4,2 mln zł.
Szkielety metaloorganiczne - czym są?
Na bazie odkryć tegorocznych noblistów z chemii udało się stworzyć liczne szkielety metaloorganiczne (MOF), które mogą pomóc w poradzeniu sobie z wieloma aktualnymi problemami, jak np. zanieczyszczenie powietrza i emisja toksycznych gazów. Dzięki nim będzie można ograniczyć emisję gazów cieplarnianych czy neutralizować gazy używane jako broń chemiczna.
Dotychczas szkielety metaloorganiczne (Metal-Organic Framework - MOF) znalazły zastosowanie na małą skalę. Jednak wiele firm inwestuje obecnie w ich masową produkcję.
Niektóre z projektów odniosły już sukces. Na przykład przemysł elektroniczny może stosować MOF do wychwytywania toksycznych gazów niezbędnych do produkcji półprzewodników. Inne szkielety metaloorganiczne mogą rozkładać toksyczne gazy, w tym takie, które mogą być stosowane jako broń chemiczna. Liczne firmy testują takie szkielety metaloorganiczne, które są w stanie wychwytywać dwutlenek węgla emitowany przez elektrownie i zakłady produkcyjne.
Nobliści wykorzystali MOF do pozyskiwania wody z powietrza na pustyni, eliminacji zanieczyszczeń z wody i wychwytywania CO2 oraz magazynowania wodoru.
Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie chemii
W ostatnich latach laureatami nagrody Nobla zostali:
- 2020 - Emmanuelle Charpentier i Jennifer Doudna za rozwój metody edycji genomu.
- 2021 - Benjamin List i David MacMillan za rozwój asymetrycznej organokatalizy.
- 2022 - Carolyn Bertozzi, Morten Meldal i Barry Sharpless za rozwój chemii "click" i chemii bioortogonalnej.
- 2023 - Moungi Bawendi, Louis Brus, Aleksiej Jekimow za odkrycie i syntezę kropek kwantowych.
- 2024 - David Baker, Demis Hassabis, Jorhn Jumper za przewidywanie struktury białek.
Nagroda Nobla 2025 - jakie nagrody przyznano dotychczas?
W poniedziałek, 6 października, przyznano Nagrodę Nobla 2025 w dziedzinie fizjologii lub medycyny. Wyróżniono nią troje naukowców - Mary E. Brunkow, Freda Ramsdella i Shimona Sakaguchi - za odkrycia dotyczące nabywania tzw. immunotolerancji obwodowej.
We wtorek, 7 października, Królewska Szwedzka Akademia Nauk ogłosiła tegorocznych laureatów Nagrody Nobla z fizyki. Wyróżnieni zostali John Clarke, Michel H. Devoret i John M. Martinis.
Tydzień Noblowski 2025
Od 6 do 13 października trwa tzw. Tydzień Noblowski. W tym czasie Królewska Szwedzka Akademia Nauk ogłasza tegorocznych laureatów Nagrody Nobla. Do tej pory ogłoszone zostały nagrody z dziedziny fizjologii lub medycyny, fizyki oraz (dzisiaj) chemii.
9. października ogłoszona zostanie nagroda w kategorii literatura, 10, - Pokojowa Nagroda Nobla, a 13, Nagroda Banku Szwecji im. A. Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych.
Nagroda Nobla to złoty medal z wizerunkiem fundatora nagrody, Szweda Alfreda Nobla, oraz kaligrafowany dyplom. Od 2023 roku to także najwyższa w historii kwota pieniężna, 11 mln koron szwedzkich (ok. 4,2 mln zł). O przyznaniu nagród decydują komitety złożone z naukowców i autorytetów na podstawie nadesłanych nominacji. Wskazane przez Nobla kryterium wyboru to odkrycia i osiągnięcia przynoszące ludzkości największe korzyści.
Zobacz także:
- Poznaliśmy laureatów Nobla w dziedzinie chemii 2023. Przynoszą "największe korzyści ludzkości"
- Nagrody Nobla z dziedziny chemii 2022. Kto i za co został nagrodzony?
- Nagroda Nobla – najbardziej prestiżowa nagroda świata. W jakich kategoriach się ją przyznaje?
Autor: Teofila Siewko
Źródło: x.com/wikipedia/PAP
Źródło zdjęcia głównego: Guido Mieth/Getty Images