Zarówno goryczak żółciowy, jak i borowik szatański nazywane są potocznie szatanami. Nazewnictwo może być nieco problematyczne, jednak jedno jest pewne – tych grzybów należy unikać. Szatan a prawdziwek – na co zwrócić uwagę, by nie popełnić błędu podczas grzybobrania?
Dalsza część artykułu pod materiałem wideo
Czy szatan to goryczak żółciowy czy borowik szatański?
Zanim zajmiemy się omówieniem, jak odróżnić prawdziwka od szatana, wyjaśnijmy jedną kwestię związaną z nazewnictwem. Trzeba wiedzieć, że potoczną nazwą „szatan” określa się dwa gatunki grzybów – goryczaka żółciowego (Tylopilus felleus) i borowika szatańskiego (Boletus satanas).
Zbieżność wzięła się stąd, że młode egzemplarze tych dwóch grzybów wyglądają niemal identycznie – mają żółtawe trzony oraz żółte lub jasnobrązowe kapelusze, a także są podobnej wielkości. Jednak dojrzałe osobniki nieznacznie różnią się wyglądem, inne jest także miejsce ich występowania. Ponadto jeden z nich jest trujący, a drugi jedynie niejadalny. Jak je rozróżnić?
Borowik szatański to gatunek silnie trujący. Jest ciepłolubny i występuje w lasach liściastych (najczęściej buczynach) i na wapiennych glebach. Można go znaleźć w Europie Zachodniej, jednak w Polsce jest to niemal niemożliwe. Pojawia się jedynie na wybranych terenach wapiennych – Górach Kaczawskich czy Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, poza tym u nas nie występuje. Borowik szatański ma jasnoszary kapelusz i ciemnoczerwony trzon.
Goryczak żółciowy jest z kolei grzybem, który występuje licznie w polskich lasach iglastych. Ma jasnobrązowy kapelusz i beczułkowaty trzon, również w odcieniach jasnego brązu. Jest grzybem niejadalnym – nie wykazuje właściwości trujących, choć może wywoływać pewne niegroźne dolegliwości żołądkowe.
Szatan a prawdziwek - po czym je rozpoznać?
Goryczak żółciowy to grzyb, który można łatwo pomylić z borowikiem szlachetnym (tzw. prawdziwkiem). Ich wygląd rzeczywiście jest zbliżony, choć kilka cech pomaga te grzyby rozróżnić.
Borowik szlachetny (Boletus edulis), powszechnie nazywany prawdziwkiem, jest gatunkiem jadalnym, w dodatku jednym z najsmaczniejszych i najbardziej lubianych w Polsce. Występuje pospolicie w lasach liściastych i iglastych oraz glebach różnego typu, jednak nie wapiennych. Owocniki rosną od lata do jesieni, pojedynczo lub w skupiskach.
Jego kapelusz jest brązowy (od jasnego do ciemnego) i może mieć od około 6 do 20 cm średnicy. Jest najpierw półkulisty, potem wypukły. Powierzchnia nie jest zamszowa, natomiast młodsze osobniki przy wilgotnej pogodzie mogą być odrobinę lepkie.
Znajdujące się pod kapeluszem pory są białe, a z wiekiem robią się żółte lub nawet żółtozielone. Trzon jest białawy lub jasnobrązowy, jaśniejszy na dole. Na górze trzonu widoczna jest delikatna biaława lub brązowawa siateczka. Zwarty miąższ ma w większości kolor biały, który tuż pod skórką zamienia się w brązowy. Wyróżnia się orzechowym smakiem i słabym, choć przyjemnym zapachem.
Oksana Styranets/Getty Images
Goryczak żółciowy (Tylopilus felleus) to gatunek niejadalny, ale też nie trujący. Owocniki można znaleźć od czerwca do października w lasach iglastych, na kwaśnych glebach. Kapelusz jest jasnobrązowy lub szarobrązowy, zamszowy. Początkowo półkolisty, potem wypukły i rozpostarty, może osiągać średnicę od 5 do 20 cm. Trzon jest jaśniejszy od kapelusza, ma kolor oliwkowożółty lub oliwkowo-brązowy i widać na nim ciemniejszą siateczkę o dużych oczkach. Ma dość smukły lub nieco maczugowaty kształt.
Zarodniki wyróżniają się charakterystycznym cielisto-różowym kolorem (niespotykanym wśród europejskich grzybów rurkowych, których zarodniki zwykle są brązowe). U dojrzałych osobników znajdujące się pod kapeluszem pory i rurki mają odcień różowy. Jest gorzki w smaku, co uniemożliwia jego spożywanie. Charakterystyczna goryczka nie znika po ususzeniu lub ugotowaniu, a dodanie tego grzyba do potrawy całkowicie zepsuje jej smak.
Jak odróżnić prawdziwka od szatana – trzy najważniejsze cechy
Choć oba grzyby są do siebie podobne, istnieje kilka niezawodnych sposobów na ich rozróżnienie. Na te cechy powinieneś zwrócić uwagę:
- Smak – aby go ocenić, odłam kawałek kapelusza i spróbuj czubkiem języka. Goryczaka żółciowego (szatana) odróżnisz natychmiast po wyjątkowo gorzkim smaku, podczas gdy borowik szlachetny (prawdziwek) będzie smakował łagodnie, orzechowo.
- Kolor rurek – znajdujące się pod kapeluszem pory i rurki u dorosłych szatanów będą różowe, natomiast u prawdziwków – białawe, z wiekiem również żółte, żółtozielone, aż do oliwkowozielonych. Na pewno nie będzie to jednak odcień różu.
- Siateczka na trzonie – u szatana będzie ciemna, o dużych oczkach, natomiast u prawdziwka biaława i delikatna, występująca głównie w górnej części trzonu.
Należy pamiętać, że jeśli nie ma się doświadczenia w zbieraniu grzybów i nie jest się pewnym, czy dany gatunek jest jadalny – nie należy go zrywać. Jeśli będzie się miało pecha i trafi na prawdziwego szatana (borowika szatańskiego), jego zjedzenie może skończyć się nawet śmiercią.
Jesteśmy serwisem kobiecym i tworzymy dla Was treści związane ze stylem życia. Pamiętamy jednak o sytuacji w Ukrainie. Chcesz pomóc? Sprawdź, co możesz zrobić. Pomoc. Informacje. Porady.
Zobacz także:
- Sezon na grzyby. Co warto wiedzieć przed wyprawą do lasu?
- Kurka (pieprznik jadalny) - gdzie rośnie, jak rozpoznać, co przyrządzić z kurek?
- Grzyby trujące z gąbką lub blaszką. Czym się charakteryzują?
- Maślak żółty – trujący czy jadalny?
Autor: Adrian Adamczyk
Źródło zdjęcia głównego: Tiina&Geir / Getty Images