Zgodnie z teorią nawet ruch skrzydeł motyla w Singapurze po kilku dniach może spowodować burzę nad Stanami Zjednoczonymi. Ta metafora ma pokazywać, że pozornie nic nieznaczące wydarzenie w życiu może wpłynąć na jego dalszy przebieg. Jak działa efekt motyla?
Efekt motyla: podstawy teorii
Efekt motyla, choć wpisuje się w teorie fizyki kwantowej, jest interesującym zagadnieniem w wielu dziedzinach życia. Jego aspekt psychologiczny niezwykle chętnie wykorzystują m.in. twórcy popkultury. Teoria stanowi pożywkę dla wielu interesujących filmów czy książek.
Twórca teorii efektu motyla, Edward Lorenz, postawił sobie za cel ustalenie związków pomiędzy parametrami takimi jak ciśnienie, temperatura lub prędkość wiatru, a następującymi zjawiskami pogodowymi. Miało to na celu głównie ustalenie schematu przewidywania ich rozwoju na podstawie sytuacji wyjściowej.
Dalsza część artykułu znajduje się pod materiałem wideo
Problemy natury psychologicznej
Naukowiec odkrył jednak, że przy nawet niewielkiej zmianie liczby wyjściowej, a konkretnie zaokrągleniu jej z wartości 0,506127 do 0,506, rezultat może zmienić się diametralnie. Zafascynowany swoim odkryciem Lorenz, zamiast postawić duży krok w dziedzinie meteorologii, w rzeczywistości przyczynił się do stworzenia znacznie większej teorii, nazywanej Teorią Chaosu.
Założenia opracowane przez Amerykanina nazywa się także chaosem deterministycznym. Ta teoria, choć dotyka fizyki kwantowej, stosowana jest również w innych dziedzinach życia. Bardzo chętnie stosuje się ją m.in. w psychologii.
Efektem motyla znacznie rzadziej nazywa się chorobę znaną jako toczeń rumieniowaty. Objawia się ona zaróżowieniem twarzy przyjmującym właśnie kształt tego owada. To schorzenie nie ma nic wspólnego z przedstawioną powyżej teorią, dzieli z nią jedynie nazwę.
Efekt motyla w psychologii
W psychologii efekt motyla zazwyczaj przedstawiany jest jako pozornie nieistotne wydarzenia, które wpływają na dalsze życie człowieka.
Warto jednak być świadomym, że w chaosie deterministycznym nie chodzi o sytuacje, które da się jasno przewidzieć, a o te drobne i na pierwszy rzut oka niemające znaczenia. Spotkanie na ulicy osoby, która później zmieniła wiele, nie wpisuje się w tę teorię. Chodzi raczej o drobiazgi, które do tego spotkania doprowadziły, np. późniejsze wyjście z domu spowodowane oblaniem się kawą i przymusową zmianą ubrań.
Mówiąc o efekcie motyla w psychologii, niekiedy wspomina się również o sile nawyku. Zmiana przyzwyczajeń, nawet jeśli mowa o tych najdrobniejszych, także może mieć ogromny wpływ na dalsze życie. Niestety takie myślenie nie wpisuje się w tę teorię. Efekt motyla mówi bowiem o zjawiskach losowych, a z pewnością nie tych zaplanowanych i, co więcej, wdrożonych umyślnie.
Tego typu nieporozumienia są znacznie bardziej powszechne, niż się wydaje. Niekiedy mianem efektu motyla określa się również inne drobne, jednak celowe zmiany, które mają wpłynąć na przyszłość. Należą do nich m.in. niuanse w przekazywaniu komunikatu, wpływające na decyzje i reakcje odbiorcy. Błędne nazewnictwo nie musi jednak wynikać z niewiedzy czy niedopatrzenia. Sama nazwa efektu motyla jest bowiem tak znana, a sama metafora na tyle chwytliwa, że stanowi dobre posunięcie marketingowe.
Efekt motyla w popkulturze
Jako że sama koncepcja efektu motyla jest niezwykle atrakcyjna i doskonale pobudza wyobraźnię, zainteresowała również filmowców. Jednym z najpopularniejszych, najbardziej kojarzących się z tą teorią filmów jest właśnie ten noszący po prostu tytuł „Efekt motyla”. Główny bohater, grany przez Ashtona Kutchera, usiłuje zmienić bieg wydarzeń, cofając się do nieszczęśliwego wydarzenia z przeszłości. Pomimo tak bardzo dosłownego tytułu, sam scenariusz nie ma jednak wiele wspólnego z oryginalną teorią chaosu kontrolowanego. Działania w filmie są bowiem wykonywane świadomie, efekt motyla mówi natomiast o ich przypadkowości.
Znacznie lepszym przykładem może być np. film „Biegnij, Lola, biegnij”. Fabuła skupia się głównie na tytułowej bohaterce, która musi zdobyć 100 tys. niemieckich marek w zaledwie 20 minut. Tylko dzięki temu będzie w stanie uratować swojego chłopaka przed śmiercią z ręki mafioso. W obrazie przedstawione są trzy alternatywne historie, które zmienia wyłącznie niewielka różnica w jednej z początkowych scen. Mają one również trzy zupełnie różne zakończenia. Z tego powodu właśnie ten niemiecki film znacznie lepiej obrazuje zagadnienie efektu motyla.
Zobacz także:
- Genialne naukowczynie, o których zapomniała historia. "Babka od histy" o efekcie Matyldy
- Jak poprawnie sformułować hipotezę?
- Samospełniająca się przepowiednia – jak można jej uniknąć i na czym polega?
Autor: Adrian Adamczyk
Źródło zdjęcia głównego: Jannick Tessier/Getty Images