Hipotezy można weryfikować metodami opisowymi, eksperymentalnymi, a także za pomocą hipotezy zerowej, która stawiana jest wtedy, gdy badacz przewiduje brak zależności pomiędzy badanymi zmiennymi.
Co to jest hipoteza?
Hipoteza to twierdzenie na temat zależności między dwiema lub więcej zmiennymi. To precyzyjne, testowalne przewidywanie tego, co zdarzy się w eksperymencie. Na przykład badania, w których sprawdzamy związek między problemami z sennością a wynikami testów egzaminacyjnych, mogą mieć następującą hipotezę: "Osoba z zaburzeniami snu ma gorsze wyniki testów niż osoba bez zaburzeń snu".
Jak sformułować hipotezę?
Hipotezę można sformułować według poniższego schematu: "Jeśli {w taki sposób zmieni się zmienna niezależna}, to zaobserwujemy {następującą zmianę zmiennej zależnej}". Przykłady hipotezy: Studenci, którzy jedzą śniadanie, będą mieli lepsze wyniki testu z matematyki niż ci, którzy go nie zjedzą. Kierowcy rozmawiający przez telefon w trakcie jazdy częściej łamią przepisy niż kierowcy, którzy są skoncentrowani tylko na jeździe. Koszykarze, którzy śpią 8 godzin, zdobywają więcej punktów niż ci, którzy śpią 4 godziny.
Weryfikacja hipotez
Po sformułowaniu twierdzenia należy przeprowadzić badanie, aby dokonać weryfikacji naszej hipotezy. Wybór metody badawczej zależy od tego, co chcemy zbadać. Do najbardziej podstawowych metod badawczych należą metoda opisowa oraz metoda eksperymentalna.
Metoda opisowa
Metody opisowe, takie jak studium przypadku, obserwacje w naturze czy ankiety, są używane przeważnie wtedy, gdy nie jest możliwe wykonanie eksperymentu (lub jest on w danych warunkach zbyt trudny do przeprowadzenia). Przykładowo: naukowiec badający skłonność mężczyzn do ucieczki w trakcie napaści rabunkowej będzie musiał polegać na ankiecie, ponieważ przeprowadzenie kontrolowanej napaści w warunkach laboratoryjnych lub jej obserwacja w warunkach naturalnych mogą okazać się zbyt trudne. Po zebraniu danych za pomocą metody opisowej naukowiec bada korelację między zebranymi zmiennymi i weryfikuje hipotezę.
Metoda eksperymentalna
Metoda eksperymentalna używana jest w szczególności do weryfikacji hipotez naukowych. Polega na symulacji warunków, które pojawiają się w hipotezie.
Na przykład testujemy hipotezę: "Kierowcy rozmawiający przez telefon w trakcie jazdy częściej łamią przepisy niż kierowcy, którzy są skoncentrowani tylko na jeździe". W badaniu używamy symulatora jazdy i prosimy kolejnych badanych, aby przejechali wirtualną trasę, rozmawiając przez telefon oraz bez rozmowy. W obu przypadkach rejestrujemy liczbę złamanych przepisów drogowych.
Hipotezy naukowe
W badaniu naukowym – bez względu na to, czy w obszarze biologii, psychologii czy matematyki – hipoteza reprezentuje przewidywanie badacza na temat wyniku eksperymentu.
Przykładowo w badaniu działania nowego leku badacz przewiduje, że lek działa na pacjenta i likwiduje określone symptomy choroby. W trakcie eksperymentów może się oczywiście okazać, że hipoteza była błędna i nowy lek wcale nie zwalcza symptomów choroby. W większości przypadków postawienie hipotezy poprzedzone jest tzw. badaniami podstawowymi, czyli np. zapoznaniem się z literaturą i publikacjami naukowymi w danym obszarze. Pozwalają one zmniejszyć ryzyko postawienia błędnej hipotezy.
Postawienie i zweryfikowanie hipotezy naukowej składa się z następujących kroków:
- Sformułowanie pytania (np. "Czy bezsenność wpływa na wyniki egzaminów?"). Dokonanie badań podstawowych, np. na podstawie dostępnej literatury przedmiotu. Sformułowanie hipotezy ("Osoba z zaburzeniami snu zdobywa mniej punktów na egzaminie z matematyki niż osoba bez zaburzeń snu"). Zaprojektowanie eksperymentu (np. zebranie dwóch grup studentów: jednej ze stwierdzonymi zaburzeniami snu, a drugiej bez takich zaburzeń; następnie przeprowadzenie eksperymentalnego egzaminu). Zebranie i przeanalizowanie danych (tu: przeanalizowanie wyników egzaminów z matematyki obu badanych grup). Sformułowanie wniosków i weryfikacja hipotezy.
Cechy dobrej hipotezy
Przy formułowaniu hipotezy na potrzeby badań należy zwrócić uwagę na kilka kwestii.
- Najważniejsze jest pytanie. Zanim przystąpimy do sformułowania hipotezy, musimy zastanowić się, jaki problem badawczy chcemy zgłębić.
- Dobra hipoteza napisana jest prostym i jasnym językiem.
- Dobra hipoteza zawiera łatwe do pomiaru zmienne, np. kogo dotyczy, jakich zmian oczekujemy w trakcie eksperymentu, a także jaki będzie efekt modyfikacji zmiennej.
- Hipoteza musi być weryfikowalna. Aby ją obalić lub potwierdzić, potrzebne będzie przeprowadzenie odpowiedniego eksperymentu i dokonanie pomiarów oraz obserwacji co do korelacji zmiennych zawartych w hipotezie.
- W ramach wstępnych badań warto sprawdzić, czy postawiono i sprawdzono już hipotezę podobną do naszej. Płynące z innych badań konkluzje mogą pomóc w naszym badaniu.
Zobacz także:
- Jak napisać wypracowanie z lektury, historii i po angielsku? Praktyczne wskazówki
- Czy łatwo napisać artykuł? Oto najważniejsze wskazówki
- Pisanie ręczne to świetna praca mózgu. "Zostawia w pamięci większy ślad"
Autor: Adrian Adamczyk
Źródło zdjęcia głównego: thianchai sitthikongsak/Getty Images