Zdaniem fatalistów wszystkie zdarzenia są z góry określone, a człowiek nie ma żadnego wpływu na ich przebieg. Jedyne co mu pozostaje, to poddać się temu, co przynosi los i zaakceptować wszystkie wydarzenia – zarówno pozytywne, jak i negatywne.
Fatalizm – radykalna forma determinizmu
Determinizm to pogląd zakładający, że każde wydarzenie jest w pełni zależne od praw przyczynowo-skutkowych. Również postępowanie człowieka jest w ten sposób uwarunkowane. Determinizm społeczny, rozwinięty przez Herberta Spencera, to koncepcja, zgodnie z którą człowiek ma bardzo ograniczony wpływ na kształtowanie swoich wyborów czy zachowań, a czynnikami, które go kształtują, są warunki zewnętrzne, środowisko, czasy, w których żyje. Determinizm uważany jest za filozofię, w której nie ma miejsca na przejawy wolnej woli.
Fatalizm jest pewnego rodzaju odmianą determinizmu. Koncepcja ta utrzymuje, że wszystkie wydarzenia w naszym życiu zostały z góry zaplanowane i określone, nie zależą od naszych wyborów. Nie można ich także zmienić. Fataliści są przekonani o nieodwracalności zdarzeń. Taki pogląd wyklucza wolność jednostki oraz udział wolnej woli w kreowaniu własnej rzeczywistości. Fatalizm wychodzi z założenia, że istnieje tylko jeden możliwy scenariusz rozwoju przyszłych zdarzeń, a wszelkie działania zmierzające do zmiany tego stanu rzeczy są bezsensowne, a przede wszystkim bezskuteczne. Fatalista to człowiek ślepo wierzący w przeznaczenie i poddający mu się w sposób bierny.
Jedną z popularnych form fatalizmu jest fatalizm religijny (teologiczny). Zgodnie z tym podejściem Bóg jest wszechwiedzący i nieomylny, wie zatem wszystko o przyszłych decyzjach, działaniach i ich konsekwencjach. Z tego punktu widzenia podejmowanie jakichkolwiek działań jest nieistotne, gdyż skutek zawsze będzie ten sam.
Fataliści twierdzą, że istnieje ślepa, bezosobowa siła, nad którą nikt nie ma kontroli i która kieruje wszystkimi wydarzeniami na świecie.
Fatalizm i jego przejawy literackie
Fatalizm pojawił się już w czasach starożytnych. W starożytnej tragedii greckiej przejawem tej filozofii było fatum, które ciążyło nad bohaterami i doprowadzało do nieuniknionej tragedii. Bohaterowie mitów greckich, choć pragnęli uniknąć nieszczęścia czy wyroku, nie mogli tego zrobić.
Najbardziej znanym literackim obrazem fatalizmu w życiu człowieka jest powiastka filozoficzna Denisa Diderota pt. "Kubuś fatalista i jego pan". Autor sam wyznawał pogląd, że wolna wola nie istnieje, a działania człowieka nie są zależne od jego decyzji i wyborów. Twierdził, że z tego względu czyny człowieka nie powinny podlegać ocenie ani być kategoryzowane jako dobre lub złe.
Główny bohater dzieła Diderota, Kubuś, staje się uosobieniem bardzo radykalnej myśli fatalistycznej. Uważa, że człowiek jest tylko "marionetką w rękach losu". Na kartach powiastki przekonuje także, że "gdybyśmy znali łańcuch przyczyn i skutków tworzących życie człowieka od chwili narodzin aż do ostatniego tchnienia, zyskalibyśmy pewność, iż czynił jedynie to, co musiał" (D. Diderot, Kubuś Fatalista i jego pan, Warszawa 1920, s. 207). Ma to być potwierdzeniem tezy, że wszystko, co się wydarza w życiu człowieka, ma swoje uzasadnienie i cel, nic nie jest przypadkowe.
Współczesna filozofia o fatalizmie
O tym nurcie światopoglądowym wypowiadał się m.in. Tadeusz Kotarbiński, wybitny filozof i etyk, który wytykał fatalistom pewną niekonsekwencję. Zastanawiał się nad główną tezą fatalizmu, według której od działań człowieka nic nie zależy i w związku z tym bezsensowne jest podejmowanie jakichkolwiek postanowień. Będąc konsekwentnym, fatalista nie powinien zatem zastanawiać się nad wyborami czy słusznością swoich decyzji. Jego los potoczy się swoim torem, niezależnie od tego, co zrobi.
Tymczasem, jak dowodzi Kotarbiński, każdy człowiek nieustannie dokonuje wielu wyborów zarówno tych małych, jak i tych bardziej istotnych. Trudno przecież kwestionować, że to my decydujemy o wyborze posiłku w restauracji, ubioru na dany dzień, środka transportu, filmie, który chcemy obejrzeć czy miejscu, w którym chcemy spędzić wakacje. Od nas zależy, jak kształtuje się nasze życie zawodowe i prywatne.
Wolna wola jest naturalną zdolnością człowieka, a podejmowanie decyzji i rozważanie ich konsekwencji leży w naszej naturze. Jeśli wszystko byłoby z góry i bardzo dokładnie określone, to czy człowiek miałby możliwość "dokonywania wyborów"? (T. Kotarbiński, Medytacje o życiu godziwym, Warszawa 1976, s. 23–29).
Koniec świata według Gerarda Butlera. Zobacz wideo:
Zobacz też:
Joga kundalini – ćwiczenia dla ciała i duszyJoga kundalini – ćwiczenia dla ciała i duszy
Dlaczego boimy się zmian? "Nasze mózgi są leniwe i generalnie wolałyby pozostać w strefie komfortu"
Niezwykła historia paraolimpijczyka. "Amerykański sen w polskim wydaniu niewidomego pływaka"
Autor: Adrian Adamczyk