- Światowy Dzień bez Telefonu Komórkowego – czy ma sens?
- Uzależnienie od telefonu komórkowego – jak rozpoznać?
- Jak ograniczyć korzystanie z telefonu komórkowego?
- Jak uniknąć "koktajlu informacyjnego" i zadbać o higienę cyfrową?
- Jak często korzystamy z telefonu komórkowego?
Dalsza część artykułu znajduje się pod materiałem wideo
Światowy Dzień bez Telefonu Komórkowego – czy ma sens?
W świecie, w którym z każdej strony dochodzi do nas wiele bodźców i zalewa nas lawina informacji, czasami każdy z nas potrzebuje na chwilę przejść do trybu "offline". Dobrym pretekstem ku temu może być Światowy Dzień bez Telefonu Komórkowego, który przypada na 15 lipca. Pojawia się jednak pytanie – czy w czasach, gdy niemal wszystko można załatwić przez Internet, a telefon komórkowy służy nam nie tylko do przeprowadzania rozmów telefonicznych, taki dzień w ogóle ma rację bytu?
Telefony i komunikacja poprzez Internet, zwłaszcza w dobie jeszcze nie tak dawnej pandemii, odegrała ogromną rolę. Niektórzy uważają, że to nieodzowny element naszej codzienności. Inni wskazują, że codzienne korzystanie z niego może prowadzić do uzależnienia. Ponad 40 proc. internautów przyznaje, że nadużywa telefonu, a 18 proc. spędza z urządzeniem ponad 5 godz. dziennie – wynika z raportu Ogólnopolskiego Badania Higieny Cyfrowej Dorosłych.
Z danych Ogólnopolskiego Badania Higieny Cyfrowej Dorosłych z 2024 roku, przeprowadzonego przez Instytut Cyfrowego Obywatelstwa, wynika, że 97,5 proc. internautów korzysta z telefonów komórkowych zarówno w dni robocze, jak i wolne. Najwięcej osób używa telefonu od 1 do 3 godzin dziennie (34,6 proc. w dni robocze, 34,2 proc. w dni wolne), a kolejną grupą są osoby, które spędzają z telefonem od 3 do 5 godzin dziennie (23,5 proc. w dni robocze, 22,2 proc. w dni wolne). 18 proc. badanych poświęca na korzystanie z telefonu ponad 5 godzin dziennie.
Uzależnienie od telefonu komórkowego – jak rozpoznać?
Wiele osób nie rozstaje się ze swoim smartfonem nawet na moment, czuje nieodpartą potrzebę ciągłego sprawdzania powiadomień, a kiedy tego nie zrobi, ma poczucie, że omijają go ważne rzeczy (w tym kontekście używany jest termin FOMO, czyli "fear of missing out"). Takie zachowania mogą być uznane przez niektórych jako symptomy uzależnienia od telefonu. Do tego dochodzi unikanie bezpośrednich kontaktów z innymi ludźmi, strach przed tym, że telefon się rozładuje, ciągłe oczekiwanie na dzwonek bądź wibrację w telefonie oraz sięganie po niego tuż po przebudzeniu i na chwilę przed pójściem spać.
Według ekspertów trudno jest jednak mówić o uzależnieniu w odniesieniu do telefonów komórkowych. - Uzależnienie od telefonu nie występuje jako jednostka chorobowa. Istnieją publikacje, w których adaptuje się kryteria uzależnia od innych chorób, np. uzależnienia od hazardu, substancji psychoaktywnych czy alkoholu, ale jest to dosyć duże nadużycie, ponieważ jest to tworzenie nowych jednostek teoretycznie chorób psychicznych, które de facto nie występują i nie mają uznania w świecie nie tylko nauki, ale i klinicystów – wskazuje dr Andrzej Silczuk, lekarz, specjalista psychiatra, Ordynator Dziennego Oddziału Terapii Uzależnień Mazowieckiego Specjalistycznego Centrum Zdrowia w Pruszkowie i Dyrektor Kliniczny w Mindgram sp. z o.o..
- Natomiast, jeśli założymy, że istnieje coś takiego, jak problemowe używanie telefonu, możemy przyjąć, że to jest taki model korzystania z telefonu, który szkodliwie wpływa na funkcjonowanie danej osoby - np. powoduje pogorszenie wzroku albo tzw. kciuk smartfonowy, czyli ból w kłębie kciuka, w okolicy nadgarstka u osoby, która nadużywa takiego urządzenia. Możemy też zastanawiać się, czy używanie smartfonu nie tylko wpływa na pogorszenie wyników w nauce, ale też na regularne spóźnianie się i konsekwencje z tym związane - nie tylko u młodzieży, ale też u dorosłych. Do tego dochodzi nadmierne korzystanie z sieci społecznościowych kosztem realizacji swoich zadań czy też np. opieki nad dziećmi oraz pogorszenie relacji rodzinnych w sytuacji, gdy siedząc przy jednym stole, zamiast ze sobą dyskutować, każdy jest pochłonięty tym, co ma w smartfonie – dodaje.
Wciąż niewiele osób zgłasza się po poradę specjalistów w tej kwestii. Najczęściej są to rodzice młodzieży, którzy zaniepokojeni zachowaniem swoich dzieci proszą o ocenę sytuacji. - Współczesna młodzież nadmiernie zaangażowana w telefony to ofiary quazi komfortu, który kiedyś sami sobie organizowaliśmy, pokazując dzieciom bajki w telewizji, a obecnie dając dwulatkowi tablet do rąk - teraz nawet bardzo małe dzieci są w stanie wykonywać dość skomplikowane operacje na ekranach dotykowych - tylko po to, żeby dziecko "odurzone" bodźcami z kreskówek czy gier dla dzieci, siedziały w jednym miejscu. Pozornie bezpieczne i pod opieką. W rzeczywistości są one przez to pozbawione kształtowania umiejętności dyskusji, narracyjnego opowiadania o tym, co je dotyczy, budowania więzi z rówieśnikami lub z rodzicami – wskazuje dr Silczuk i dodaje:
Świat bardzo przyspieszył, mamy ciągłe zapotrzebowanie na świeżą informację, potrzebujemy kontrolować wiadomości przychodzące na skrzynki mailowe, sprawdzamy, co wydarzyło się u naszych znajomych, przeglądamy portale społecznościowe i to też nie do końca jest coś, co należy piętnować. Jesteśmy przecież w stanie powiedzieć, że dzisiaj bardzo dużo narzędzi zawodowych przeniosło się do przestrzeni internetowej. W czasie pandemii ludzie nawet święta spędzali ze sobą za pośrednictwem komunikatorów internetowych. To sprawia, że wszystkie robocze kryteria diagnostyczne, które wcześniej próbowano stworzyć w ramach potencjalnie uzależniającego wpływu smartfonów i tabletów, nagle - zgodnie z zasadami bezpieczeństwa epidemicznego - zostały w jakimś stopniu podważone. Nasze dzieci przez blisko rok korzystały z tabletu czy smartfonu po kilka godzin dziennie w ramach lekcji prowadzonych zdalnie przez szkoły
Jak ograniczyć korzystanie z telefonu komórkowego?
O tym, że nadmierne i bezrefleksyjne korzystanie z telefonu komórkowego może być niebezpieczne, mówi się już od dawna. W wielu miastach europejskich pojawiły się kampanie, w ramach których przy przejściach dla pieszych na asfalcie napisane było: "jesteś przy przejściu dla pieszych - rozejrzyj się". To miało wpłynąć na pieszych, którzy zapatrzeni w ekrany smartfonów nierzadko doprowadzali do wypadków. Z kolei kilka lat temu pochodzący z USA fotograf Eric Pickersgill wykonał serię portretów ludzi w zwykłych, codziennych sytuacjach, w których obecnie większość korzysta ze smartfonów czy tabletów. W ramach projektu "Removed" ("Usunięte") usunięto urządzenia z dłoni bohaterów. Powstały przez to nieco kuriozalne sceny, skupiające naszą uwagę na uzależnianiu ludzi od urządzeń przenośnych. - Tych zdjęć jest bardzo dużo i one miały alarmujący przekaz: "Hej, ludzie! Zobaczcie, co sami sobie robicie" – zauważa dr Andrzej Silczuk.
Jak według psychiatry można ograniczyć korzystanie z telefonu komórkowego? - Najbardziej istotne jest rozważenie, czy to, w jaki sposób używamy danej substancji, danego medium, zaburza codzienne funkcjonowanie, czy nie. Jeśli przynosi negatywne konsekwencje to może być obszarem do podjęcia działań profilaktycznych lub leczących. I tutaj pojawia się kolejny problem - czy jesteśmy w stanie używać medium jako leczenie przeciwko temu medium. Istnieją funkcjonalności, które służą indywidualnej ocenie tego, w jaki sposób używaliśmy smartfonu, np. ile minut w tym tygodniu używaliśmy telefonu do rozmów, ile do sprawdzenia skrzynki mailowej, a ile czasu spędziliśmy grając lub korzystając z komunikatora. Mamy możliwość samooceny i autoograniczenia, ale sporo osób wyłącza te funkcjonalności po to, żeby nie drażnić się tymi komunikatami, które mogą nas przecież skłonić do autorefleksji – mówi ekspert.
Okazuje się także, że telefony zaczynają być przydatne w kolejnych dziedzinach nauki, także w leczeniu różnych schorzeń. - Od kilku lat prowadzi się bardzo intensywne prace nad stworzeniem aplikacji leczących, np. w celach rehabilitacji przy chorobie Parkinsona czy stwardnieniu rozsianym. Dzięki nim pojawia się możliwość przeprowadzania rehabilitacji bez wychodzenia z domu. Powstają też aplikacje pomagające osobom uzależnionym, z depresją. Nie możemy być w 100 proc. krzyżowcami przeciwko mediom cyfrowym i używania smartfonów. Cała trudność polega na tym, że z każdej substancji legalnie dopuszczonej do obrotu, np. z alkoholu, niektóre osoby mogą czerpać przyjemność pod warunkiem, że korzystają z niej w sposób rozsądny i odpowiedzialny. Tak samo będzie z mediami cyfrowymi i urządzeniami takimi jak smartfon. Korzystanie z nich musi być bezpiecznie i nie może zaburzać naszego życia zawodowego, społecznego, rodzinnego. Warto też zauważyć, że z powodzeniem prowadzone są prace nad platformą z dostępem poprzez smartfon czy komputer, zawierającą system oddziaływań poprawiających dobrostan osób, czyli tzw. mental wellbeing, w środowiskach generujących dużo stresu. Chodzi o to, aby można było przy ich pomocy skorzystać z funkcji relaksujących lub leczniczych, np. rozmowy z psychologiem. To są piękne rzeczy – podkreśla dr Andrzej Silczuk.
Jak uniknąć "koktajlu informacyjnego" i zadbać o higienę cyfrową?
Magdalena Bigaj, edukatorka higieny cyfrowej i autorka badania, zauważyła w rozmowie z PAP, że choć czas spędzony przed ekranem nie zawsze musi być efektem nadużywania technologii (może wynikać z charakteru pracy), to sama deklaracja o „zbyt dużej ilości patrzenia w ekran” wskazuje, że część osób dostrzega w tym problem. – Połowa dorosłych uczestników badania wyraziła chęć zdobycia wiedzy na temat higieny cyfrowej, co świadczy o rosnącej potrzebie wypracowania zdrowych nawyków w świecie pełnym technologii – powiedziała Bigaj.
Pytana o zdrowe nawyki korzystania z telefonów, ekspertka podkreśliła, że jedną z kluczowych zasad higieny cyfrowej jest trzymanie telefonu poza zasięgiem wzroku, gdy robimy coś ważnego. – Kiedy musimy skupić się na pracy, nauce, rozmowie z innym człowiekiem czy nawet spożywaniu posiłku, telefon leżący w zasięgu wzroku będzie nas rozpraszał – wyjaśniła.
Bigaj zasugerowała także wyciszenie powiadomień i pozostawianie tylko tych, które są naprawdę niezbędne, jak dźwięk połączeń albo SMS-ów. – Pozostałe powiadomienia warto sprawdzać intencjonalnie, w dogodnym momencie, co pomoże uniknąć „dopaminowej smyczy”, czyli odruchowego sięgania po telefon na każde nowe powiadomienie – dodała.
Jak zauważyła Bigaj, nieświadome lub nieumiejętne korzystanie z nowych technologii, np. używanie ich w taki sposób, że zaczyna brakować czasu na inne czynności, może mieć negatywne skutki zdrowotne. – Począwszy od problemów fizycznych, takich jak bóle pleców, zwyrodnienia kręgosłupa szyjnego, problemy ze wzrokiem i zasypianiem, przez zdrowie psychiczne – to, co obserwujemy w mediach społecznościowych, może wpływać na naszą samoocenę i sposób postrzegania świata, nawet prowadząc do lęków – wyjaśniła. – Kiedy jesteśmy zbyt zanurzeni w świecie cyfrowym, może to wpłynąć na jakość naszych relacji, zarówno z bliskimi, jak i z osobami, z którymi kiedyś spotkalibyśmy się osobiście.
Jak często korzystamy z telefonu komórkowego?
Badanie pokazało, że najwięcej internautów codziennie korzysta z telefonów do przeglądania mediów społecznościowych (60 proc.), komunikacji z innymi (54,4 proc.) oraz wyszukiwania informacji (43,8 proc.). Co trzecia osoba codziennie ogląda filmy lub inne materiały wideo (35,1 proc.) oraz słucha muzyki, podcastów czy audiobooków (33,1 proc.). Z kolei 30,8 proc. użytkowników korzysta z urządzeń do pracy i nauki.
- Z mediami społecznościowymi problem jest bardzo złożony - powiedziała Bigaj - ponieważ to nie tylko kwestia konstrukcji samych platform, ale również treści, które śledzimy. - Zbyt wiele krótkich materiałów wideo lub graficznych, niezwiązanych kontekstowo, pochodzących z różnych źródeł, tworzy dla naszego mózgu „koktajl informacyjny”, który jest trudny do przetworzenia. Mózg czuje silną potrzebę przeanalizowania tych informacji, ale w mediach społecznościowych nie jest w stanie tego zrobić – tłumaczyła ekspertka, dodając, że w efekcie pojawia się poczucie przemęczenia i przebodźcowania.
Ekspertka przypomniała badania naukowców z Uniwersytetu w Monachium, którzy w lutym 2023 roku wykazali, że korzystanie z platform takich jak TikTok, YouTube czy X (dawniej Twitter) wpływa negatywnie na pamięć prospektywną, czyli zdolność zapamiętywania codziennych obowiązków. – Po takich sesjach w internecie mamy problem z przypomnieniem sobie, co mieliśmy zrobić, i musimy wszystko zapisywać, co sprawia, że nasza pamięć słabnie – dodała. Z kolei badania Uniwersytetu Stanforda wskazują, że jeśli polegamy na przypomnieniach w telefonie, nasza zdolność do zapamiętywania informacji jest ograniczona, czego przykładem jest - zdaniem naukowców - to, jak niewiele numerów telefonów pamiętamy dzisiaj w porównaniu do przeszłości.
Magdalena Bigaj powiedziała jednak, że „detoks od telefonu” nie jest najlepszym rozwiązaniem, aby poprawić naszą higienę cyfrową. – Zrezygnowanie z czegoś, czego używamy na co dzień, może wywołać niepotrzebny stres i dyskomfort. Lepszym podejściem jest praca nad jednym zdrowym nawykiem, np. nie sięganie po telefon podczas spacerów, aby nauczyć się odpoczywać w pełni – zaznaczyła.
Zgodziła się, że „detoksy smartfonowe” mają sens, jeśli traktowany jest jako eksperyment, w którym na przykład decydujemy, że przez cały weekend telefon służy tylko do dzwonienia. – Obserwowanie siebie, jak badacz, ale bez poczucia winy, może dać nam cenne wskazówki. Dlaczego teraz brakuje mi telefonu? Może mam wolny czas, ale nie wiem, co z nim zrobić? Może warto poszukać nowych sposobów na odpoczynek, zamiast sięgać po ekran – podsumowała.
Z danych GSMA, globalnej organizacji zrzeszającej operatorów telekomunikacyjnych, wynika, że w 2023 roku 55 proc. światowej populacji (około 4,3 mld osób) posiadało smartfona. Z kolei z internetu mobilnego korzystało 4,6 mld osób, co stanowiło 57 proc. całej populacji.
W ostatnim kwartale 2023 roku Polacy spędzali średnio 3 godziny i minutę dziennie korzystając z telefonów komórkowych, wynika z danych PBI. Prognozy na 2025 rok, zawarte w Ericsson Mobility Report, wskazują, że liczba użytkowników smartfonów wzrośnie do 5,28 miliarda, a liczba aktywnych urządzeń osiągnie 7,43 miliarda przy globalnej populacji wynoszącej około 8,3 miliarda.
Zobacz także:
- Jakie symptomy wskazują na uzależnienie od telefonu? "To trochę jak z alkoholikiem"
- Jak to jest naprawdę z uzależnieniem od smartfonów? "Odcięcie się jest zaleceniem terapeutycznym"
- Fonoholizm, czyli uzależnienie od telefonu. Czym grozi?
Autor: Kamila Glińska/Teofila Siewko/mbed/ wm/ bst/ mhr/
Źródło: PAP
Źródło zdjęcia głównego: Halfpoint Images/Getty Images