Pojęcie „demokracja” pochodzi z języka greckiego. Pierwszy człon tego terminu „demos” oznacza lud, grupę ludzi, dzielących coś wspólnie. W starożytnej Grecji rozumiano to słowo jako wszystkich obywateli zamieszkujących określone miasto czy osadę. Drugi człon „kreato” w dosłownym tłumaczeniu oznacza „(ja) rządzę”. Czyli demokracja to po prostu rządy ludu.
Historia demokracji
Ze starożytnej Grecji wywodzi się nie tylko słowo demokracja, lecz także sam system rządów określanych tym terminem. Początki demokracji datują się na V wiek p.n.e. Demokracja grecka miała charakter bezpośredni, a jedną z jej charakterystycznych cech było losowe wybieranie przedstawicieli na niektóre stanowiska państwowe. W średniowieczu, a także w nowożytności funkcjonowało dużo instytucji, które charakteryzowały się cechami demokracji, ale ograniczały się do niewielkiej grupy osób. Np. w Polsce, która zwana wtedy była Rzeczpospolitą Obojga Narodów, takie prawo posiadało tylko 10% ludności. Podwaliny pod rozwój demokracji położył parlamentaryzm angielski. Jego powstanie wiązało się z ograniczeniem władzy królewskiej, która przekazana została w ręce innych grup, stanowiących jednak niewielką część społeczeństwa. Dopiero czasy najnowsze przyniosły rozwój prawdziwej demokracji, która oparta jest na kilku fundamentalnych zasadach.
Fundamentalne zasady demokracji
Zasada suwerenności narodu to klucz demokracji. Zapis dotyczący tej kwestii musi się znajdować w ustawie zasadniczej każdego państwa, które chce uchodzić za demokratyczne. Co to oznacza? Ni mniej, ni więcej to, że to naród posiada władzę w państwie. W przypadku demokracji bezpośredniej to rzeczywiście naród wspólnie podejmuje wszystkie decyzje. W występującej obecnie najczęściej demokracji pośredniej sprawuje on władzę poprzez swoich przedstawicieli wybranych przez wszystkich członków społeczności posiadających prawo wyborcze. Termin „suwerenność narodu” pojawił się już w średniowieczu, ale oznaczał wtedy legitymizację władzy królewskiej. Nowoczesne określenie suwerenności narodu w demokracji nadał Jean Jacques Rousseau. To on w roli suwerena ustawił lud, od którego miała pochodzić pełnia władzy.
Poszanowanie praw mniejszości to druga fundamentalna zasada demokracji. W takim systemie rządzi większość i zawsze pewna grupa osób odsunięta jest od podejmowania kluczowych decyzji. Może to być grupa nie tylko o innych poglądach politycznych, lecz także np. wyznaniu czy pochodzeniu. Dlatego w demokracji stosuje się zasadę poszanowania praw mniejszości. Trójpodział władzy to kolejny wyznacznik państwa demokratycznego. Wielokrotnie w dziejach okazywało się bowiem, że władza skupiona w jednym ręku prowadzić może do tyranii. Dlatego w demokracji zakłada się podział władzy na wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą. Demokracja to również państwo prawa. Oznacza ono bardzo ważną zasadę tego ustroju – społeczeństwo musi podporządkować się określonym normom prawnym i być im posłuszne. I wreszcie ostatnia, ale nie mniej ważna zasada systemu demokratycznego, a mianowicie pluralizm. Zapewnia on możliwość wyboru obywateli z różnych proponowanych opcji. Pluralizm dotyczy wszystkich najważniejszych obszarów życia w państwie. Mamy więc pluralizm polityczny, ekonomiczny i społeczny.
Demokracja bezpośrednia w Polsce współczesnej
W Polsce, jak w większości krajów demokratycznych, funkcjonuje demokracja pośrednia. Ogół społeczeństwa, który posiada prawa wyborcze, wybiera swoich przedstawicieli, czyli posłów, senatorów i prezydenta. Demokracja w Polsce ma jednak pewne formy demokracji bezpośredniej:
- Referendum narodowe zarządzane jest w sytuacji, kiedy potrzebna jest decyzja w sprawie kluczowej dla losów państwa. W Polsce najlepszym przykładem takiego przypadku jest decyzja o wstąpieniu do Unii Europejskiej. Zarządzić referendum może sejm przy bezwzględnej większości głosów (⅔ posłów) lub prezydent, jeżeli senat wyrazi na to zgodę bezwzględną większością głosów. Co istotne, zasady demokracji w tym przypadku stanowią, że wyniki referendum są wiążące, jeżeli frekwencja przekracza 50%.
- Referendum lokalne – jak sama nazwa wskazuje, ten rodzaj demokracji bezpośredniej stosowany jest do rozstrzygnięcia ważkich problemów dla społeczności lokalnych. W tym przypadku zarządza je organ wykonawczy dla konkretnego samorządu terytorialnego. Wniosek złożyć może organ stanowiący danego samorządu lub 10% pełnoletnich mieszkańców gminy, powiatu i 5% w przypadku województwa. Ta forma demokratyczna w Polsce jest wiążąca przy frekwencji przekraczającej 30%.
- Obywatelska inicjatywa ustawodawcza to forma demokracji, która umożliwia zgłoszenie przez społeczeństwo projektu ustawy. Wymaga to jednak poparcia aż 100 tysięcy obywateli polskich.
Dzień Demokracji
To święto polskie, nazywane również Dniem Wolności i Praw Obywatelskich, które upamiętnia pierwsze po II wojnie światowej wolne (tak naprawdę częściowo wolne) wybory parlamentarne, które odbyły się 4 i 18 czerwca 1989 roku. Sejm RP wprowadził uchwałę w związku z tym świętem w dniu 24 maja 2013 roku. Z kolei Międzynarodowy Dzień Demokracji obchodzony jest 15 września.
- Agora – symbol demokracji w starożytnej Grecji. Czym była?
- Sonda: Czym są wolne media? "To podstawa demokracji"
- Królestwo Kabuto pod Radomiem – prawda czy fikcja?
Autor: Redakcja Dzień Dobry TVN
Źródło zdjęcia głównego: Fot. Emma Espejo/Getty Images