Dysonans poznawczy pojawia się, gdy nasze zachowanie nie zgadza się z wyznawanymi przez nas wartościami lub racjonalnym myśleniem. To jedno z ważniejszych pojęć w psychologii społecznej. Zwykle chcemy postrzegać siebie jako moralnych, racjonalnych i rozsądnych – w chwilach, gdy postępujemy niezgodnie z tymi zasadami, pojawia się nieprzyjemne napięcie, czyli właśnie dysonans. Redukcja dysonansu poznawczego pomaga nam złagodzić ten dyskomfort i wytłumaczyć swoje zachowanie. Na czym polega dysonans i jakie są najczęstsze sposoby jego redukcji?
Teoria dysonansu poznawczego Festingera
Pojęcie dysonansu poznawczego wprowadził do nauki w 1927 roku amerykański psycholog społeczny Leon Festinger. Teoria dysonansu poznawczego stworzona przez naukowca, odnosi się do niezgodności naszych postaw moralnych z naszym zachowaniem. Gdy postępujemy niezgodnie z własnymi przekonaniami lub inaczej niż nakazuje nam zdrowy rozsądek, może pojawić się dysonans poznawczy. Przykład takiego postępowania to stosowanie szkodliwych używek lub niezdrowej diety. Rozbieżność naszych postanowień z podejmowanym działaniem rodzi nieprzyjemne napięcie, które staramy się zredukować np. za pomocą racjonalizacji lub zmiany zachowania. W zależności od charakteru i indywidualnych predyspozycji, każdy znajduje inny sposób, aby zredukować dysonans poznawczy.
Elliot Aronson kontynuował badania Festingera nad dysonansem poznawczym, rozszerzając teorię na relacje społeczne i interakcje jednostki z otoczeniem. Znany jest przede wszystkim jego eksperyment klasy z puzzli, polegający na umieszczeniu w jednej klasie dzieci pochodzących z różnych ras, środowisk i wyznań.
Redukcja dysonansu poznawczego
Dysonans poznawczy budzi w nas nieprzyjemne napięcie i dyskomfort, może również prowadzić do narastającego poczucia winy. Redukcja dysonansu poznawczego to sposób podświadomej obrony naszego umysłu przed tymi nieprzyjemnymi emocjami. Istnieją trzy najczęstsze sposoby redukcji dysonansu poznawczego:
- Zmiana – gdy widzimy, że nasze zachowanie jest destrukcyjne lub niezgodne z logiką, możemy je po prostu zmienić. Przykładowo, jeśli niezdrowo się odżywiamy, możemy zmienić dietę, jeśli zaś dostrzegamy szkodliwe skutki palenia, możemy rzucić ten nałóg. Ma to zastosowanie również w szerszym kontekście moralnym – redukcja dysonansu poznawczego może przyczynić się do zmiany postępowania, które budzi nasz sprzeciw (np. zauważamy, że krzywdzenie bliskiej nam osoby jest niezgodne z naszą moralnością i zmieniamy nasze zachowanie).
- Uzasadnienie naszego zachowania przez dodanie nowych elementów – kolejnym sposobem na poradzenie sobie z dysonansem poznawczym jest dodanie nowych elementów, które będą uzasadniały nasze zachowanie. Na przykład możemy powiedzieć sobie, że palenie szkodzi, ale również relaksuje albo picie nie jest zdrowe, ale wino dobrze wpływa na żołądek.
- Uzasadnienie naszego zachowania przez zmianę jednego z elementów – aby poczuć się lepiej, możemy również zanegować część racjonalnych argumentów, świadczących przeciwko nam. Przykładem jest stwierdzenie, że nie ma żadnych przekonujących argumentów, świadczących o związku raka płuc z paleniem, lub że picie nie wpływa źle na jakość naszego życia.
Czym jest dysonans podecyzyjny?
Jednym z rodzajów dysonansu jest dysonans podecyzyjny, czyli napięcie pojawiające się po podjęciu przez nas istotnej życiowo decyzji. Napięcie jest tym większe, im bardziej wahaliśmy się przed jej podjęciem i im ważniejsza była kwestia. Najsilniejszy dysonans podecyzyjny pojawia się w nas po podjęciu decyzji, z których ciężko się wycofać (np. zakup mieszkania, małżeństwo).
Redukcja tego typu dysonansu polega na upewnianiu samego siebie i otoczenia, że podjęta przez nas decyzja była słuszna (samochód ma wprawdzie wysoką cenę, ale jest wyjątkowo bezpieczny, mieszkanie jest duże, a do tego ma piękną lokalizację). Innym sposobem redukcji dysonansu będzie deprecjonowanie innych rozwiązań, które braliśmy pod uwagę (pozostałe mieszkania miały poważne felery, a inne samochody szybko się psują).
Zobacz także:
- Te zawody upodobali sobie psychopaci. "Nie odczuwają, nie mają empatii"
- Lepsze życie na wyciągnięcie ręki. Jakie zmiany warto wprowadzić?
- Medytacja z oddechem krok po kroku. "W ciele i umyśle dzieje się coś niezwykłego"
Autor: Adrian Adamczyk
Źródło zdjęcia głównego: Oliver Rossi/Getty Images