Szantaż emocjonalny to forma przemocy, której głównym celem jest zmuszenie innych osób do konkretnego postępowania lub zachowania. W trakcie terapii wiele osób podejmuje ten temat i zastanawia się na przejawami szantażu emocjonalnego, co to jest szantaż emocjonalny i jak się przed nim uchronić. W artykule opisujemy, czym jest ta technika manipulacji, czy jest karalna oraz jak sobie z nią radzić.
Szantaż emocjonalny – co to?
Szantaż emocjonalny uznawany jest za jedną z głównych technik manipulacji, którą stosują partnerzy w bliskich związkach. Zdarza się, że groźby szantażystów wyrażane są w sposób bardzo ostry i agresywny, jednak możliwe są także subtelne formy szantażu emocjonalnego. Zdaniem psychologów istnieje kilka form szantażu emocjonalnego. Forward i Frazier opisali cztery typy szantażystów:
- "Prokurator", czyli szantażysta dostrzegalny przez otoczenie zewnętrzne oraz społeczeństwo, ponieważ jego groźby są jasno wyrażane i agresywne.
- "Biczownik", który grozi ukaraniem samego siebie, jeżeli osoba szantażowana nie spełni jego żądań. W relacji małżeńskiej lub w związku partnerskim jest to bardzo groźna forma manipulacji, która może prowadzić do poczucia winy u ofiary szantażu.
- "Cierpiętnik" wyraźnie daje do zrozumienia, jakie będą konsekwencje dla ofiary, jeżeli nie zastosuje się do poleceń i gróźb.
- "Kusiciel", czyli osoba, która obiecuje nagrody ofierze, np. pieniądze, miłość czy karierę, jeżeli ofiara spełni jego żądania. W praktyce jest to bardzo subtelny typ szantażysty emocjonalnego, którego nie jest łatwo rozpoznać od razu.
Istnieje kilka głównych symptomów, które łączą wszystkie typy szantażystów i tworzą błędne koło. Najpierw pojawia się żądanie sprawcy, na które ofiara reaguje oporem. Następnie zaczyna się wywieranie presji i groźby ze strony sprawcy, które powodują uległość ofiary. Później cały cykl powtarza się.
Szantaż emocjonalny w małżeństwie
Szantaż emocjonalny w małżeństwie jest dosyć częstym problemem. Należy jednak zaznaczyć, że drobne formy manipulacji nie mogą być uznane za przemoc psychiczną, zwłaszcza w świetle prawa. W małżeństwie mogą pojawiać się następujące objawy i zachowania, wskazujące na szantaż emocjonalny:
- partner stara się manipulować decyzjami, a kompromis nie jest możliwy,
- partner zastrasza, stosuje groźby,
- małżonek grozi, że zrobi krzywdę sobie albo partnerce,
- jedna osoba w związku jest zastraszana i przerażona,
- partner obiecuje drogie prezenty w zamian za posłuszeństwo.
Niestety szantaż emocjonalny w związku małżeńskim zdarza się zarówno mężczyznom, jak i kobietom, choć z badań wynika, że to panowie przyjmują na siebie częściej rolę szantażysty. Zdarza się, że szantażysta cierpi na głębsze zaburzenia, np. osobowości z pogranicza (borderline). W takiej sytuacji należy zachęcić partnera do kontaktu ze specjalistą (psychologiem lub psychiatrą).
Szantaż emocjonalny – czy jest karalny?
W polskim Kodeksie Karnym nie występuje pojęcie szantażu emocjonalnego. Zwykle ofiary nie zgłaszają się na policję, ponieważ uważają, że i tak nikt nie jest w stanie im pomóc, ani wyciągnąć konsekwencji z szantażu. W Kodeksie Karnym pojawia się za to fragment mówiący o tym, że osoba, która stosuje przemoc lub groźbę wobec drugiego człowieka, podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech. Szantaż emocjonalny jako forma przemocy psychicznej może podlegać karze, jednak ofiara powinna mieć jakieś dowody, np. nagrania.
Jak się uchronić przed szantażem emocjonalnym?
Przede wszystkim należy pamiętać, że na szantaż emocjonalny bardziej narażone są następujące osoby:
- z niską samooceną,
- mało asertywne,
- posiadające małą liczbę znajomych, osamotnione społecznie,
- bierne zawodowo, co wpływa na opieranie się finansowe na partnerze,
- mało samodzielne, które nie potrafią podejmować swobodnie decyzji.
Dobrze jest zdiagnozować swoje cechy osobowości oraz zachowania i zastanowić się nad swoją samodzielnością, uleganiem wpływom innych. W sytuacji, w której zauważymy jakiekolwiek formy szantażu emocjonalnego, należy od razu porozmawiać z partnerem i zwrócić jego uwagę na konkretną sytuację. Dobrze jest także podzielić się swoimi obawami z przyjaciółmi lub rodziną, aby mieć wsparcie. Można także zdecydować się na psychoterapię lub terapię dla par. Dobrym pomysłem jest wybranie się na trening asertywności oraz ustalenie własnej listy priorytetów i sposobów podejmowania decyzji. Zdecydowanie kluczowym aspektem jest rozmowa z partnerem oraz szybkie podjęcie działań w sytuacji, w której zauważamy zachowania związane z szantażem emocjonalnym.
Zobacz także:
- Kiedy odejść od partnera, a kiedy ratować związek?
- Jak po zdradzie zaufać na nowo? "Ważne jest wybaczenie. Jest ono uwolnieniem od emocjonalnego więzienia"
- Dojrzałość emocjonalna – czym się charakteryzuje?
Autor: Adrian Adamczyk
Źródło zdjęcia głównego: Oliver Rossi/GettyImages