Kwestie dotyczące ludzkiego bytu od wieków stanowią przedmiot rozważań filozofów. Dotyczy to zarówno starożytnych, jak i współczesnych myślicieli. Kim jest człowiek? Czym jest jego egzystencja? Jaka jest jej istota? Te i inne pytania to również podstawy egzystencjalizmu. Prąd ten dotyczy więc życia i jego sensu, a także wyborów moralnych i miejsca jednostki ludzkiej na świecie.
Nauka
Egzystencjalizm - filozofia XX wieku
Choć podwaliny egzystencjalizmu stworzył w XIX w. Kierkegaard, nurt ten został rozwinięty przez niemieckiego myśliciela Martina Heideggera ok. 1930 roku, a następnie ugruntowany w filozofii przez Karla Jaspersa. Prąd filozoficzny umocnił się zaś w trakcie II wojny światowej, zwłaszcza we Francji. Przedmiotem badań XX-wiecznego egzystencjalizmu było indywidualne i jednostkowe istnienie człowieka oraz jego rola i miejsce w świecie. Tak naprawdę trudno jednak wyróżnić podstawy nurtu, ponieważ prąd myślowy nie jest spójny. Jego założenia związane są w dużej mierze z postawą konkretnych filozofów.
Zakłada się, że egzystencjalizm ma swoje korzenie w filozofii chrześcijańskiej. Dotyczy to jego teistycznego odłamu, którego reprezentantami byli Gabriel Marcel, Karl Jaspers i Søren Kierkegaard. Kwestia wiary odgrywała w nim znaczącą rolę. Ukształtował się jednak również drugi nurt, czyli egzystencjalizm ateistyczny, który odrzucał istnienie Boga. Do jego przedstawicieli zalicza się, m.in. Jeana Paula Sartre’a i Martina Heideggera.
Dlaczego jednak egzystencjalizm upowszechnił się właśnie w XX wieku? Uważa się, że prąd ten miał stanowić swego rodzaju alternatywę dla człowieka zagubionego, którego dotknęły okrucieństwa totalitarnej władzy i wojny, a co za tym idzie - rodzaj nicości bytu. Filozofia egzystencjalna była więc formą reakcji na rozpad wartości dawnego świata. Stawiała ważne dla jednostki pytania o sens i cel życia i przedefiniowywała stare założenia. W związku z tym, wyjątkowo popularny był zwłaszcza egzystencjalizm ateistyczny.
Co to jest egzystencjalizm? Podstawowe założenia
Trudno udzielić jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, co to jest egzystencjalizm. W filozofii prąd ten ma wiele niuansów, które uniemożliwiają zamknięcie go w ciasnych ramach prostych definicji. Mimo to, warto przyjrzeć się przynajmniej głównym założeniom egzystencjalizmu.
Główną ideą filozofii egzystencjalnej jest założenie, że jednostka ludzka, jako jedyna, ma wpływ na to kim jest. Dzięki podejmowaniu wyborów może wyrażać swoją wolność, która nie tylko jej przysługuje, ale na którą tak naprawdę jest skazana i nie może od niej uciec. Wolność ta jest więc koniecznością, a przy tym wyznacznikiem człowieczeństwa. W związku z tym, termin "egzystencja" używany jest przez egzystencjalistów wyłącznie w stosunku do egzystencji ludzkiej.
Egzystencjaliści odrzucają też pogląd, że esencja (istota rzeczy) stanowi o egzystencji. Uważają, że w istnieniu nie ma nic stałego ani określonego, co może przesądzić o jej losie. Według nich to egzystencja wyprzedza esencję, a nie odwrotnie. Każdy byt ludzki obdarzony jest świadomością oraz niepowtarzalną podmiotowością i subiektywnością. Nikt nie rodzi się człowiekiem, tylko staje się nim i sam kształtuje swoje człowieczeństwo. Byt ludzki jest więc faktem pierwotnym i nie pochodzi z żadnej idei.
W filozofii egzystencjalizmu na człowieka wpływ mają inni ludzie. To oni formują egzystencję jednostki, przez co traci ona część swojej autentyczności i naturalności. Tak samo działają także przypisane przez społeczeństwo role. Dlatego też istnienie człowieka jest kruche i zagrożone, co powoduje, że życie nasycone jest troską i lękami. Co ważne, dla egzystencjalistów świat i ludzka egzystencja są absurdem. Istnienie wypełnione jest nicością i dążeniem do śmierci.
Egzystencjalizm w literaturze
Wątki egzystencjalne można znaleźć nie tylko w pismach filozoficznych, ale również w wielu dziełach literatury światowej. Jednym z najbardziej znanych autorów odwołujących się do tego nurtu filozofii jest rosyjski pisarz Fiodor Dostojewski. W swojej powieści "Notatki z podziemia" pokazuje człowieka, który nie przystaje do społeczeństwa i jest nieszczęśliwy z tożsamości, jaką sam sobie stworzył. Przykłady kryzysu egzystencjalnego widoczne są również w innych słynnych książkach autora, jak "Bracia Karamazow" czy "Zbrodnia i Kara".
Egzystencjalizm w literaturze można także znaleźć w dziełach innych autorów. Wśród nich wymienia się najczęściej Franza Kafkę, Alberta Camusa, Hermana Hesse, a także Jacka Kerouaca.
Co ciekawe, literacki egzystencjalizm nie dotyczy jedynie prozy. Można znaleźć go także w dziełach poetów, np. w wierszach Rainera Marii Rilkego czy T.S. Eliota, a także w sztukach takich dramatopisarzy, jak np. Eugène Ionesco. Ten nurt filozoficzny jest też widoczny w innych tekstach kultury. Ciekawe nawiązania pokazuje, m.in. egzystencjalizm w malarstwie.
Jesteśmy serwisem kobiecym i tworzymy dla Was treści związane ze stylem życia. Pamiętamy jednak o sytuacji w Ukrainie. Chcesz pomóc? Sprawdź, co możesz zrobić. Pomoc. Informacje. Porady.
Zobacz także:
- Pytanie od policjanta za 3 tysiące złotych. Nie znasz odpowiedzi, płacisz
- Kiedy zmiana czasu na zimowy w 2022 roku? Będziemy spać dłużej czy krócej?
- Stworzyły e-booka z przepisami ze wszystkich zakątków świata. "Zajęło nam to tydzień"
Autor: Adrian Adamczyk
Źródło zdjęcia głównego: Westend61/Getty Images