- Małpy bonobo kopulują nie tylko w sezonie godowym, ale również na przywitanie czy żeby się pogodzić.
- Na czele stada stoją najstarsze samice i to one wyznaczają nowe ścieżki czas przemieszczania się grup.
- Wbrew powszechnej opinii, zwierzęta te nie są tak pokojowe jak sądzono. Samice to prawdziwe małpy i potrafią znęcać się nad samcami w stadzie.
Dalsza część artykułu znajduje się pod materiałem wideo
Niezwykły krewny człowieka - szympans karłowaty bonobo
Bonobo (Pan paniscus) to najmniejszy przedstawiciel rodzaju szympansów. Początkowo sądzono, że stanowi on jedynie karłowatą odmianę zwykłego szympansa, skąd wzięła się jego druga nazwa – szympans karłowaty. Gatunek ten, uznawany za zagrożony wyginięciem, występuje w naturalnych warunkach jedynie na ograniczonym obszarze – po lewej stronie rzeki Kongo w środkowej Afryce. Obecnie liczebność populacji szacuje się na około 15 tysięcy osobników.
Szympansy żyją w grupach liczących od kilkunastu do nawet 150 członków. W obrębie stada tworzą silne więzi społeczne i porozumiewają się za pomocą złożonych sygnałów głosowych oraz wizualnych. Potrafią przewidywać zachowania innych członków grupy, a badacze przypuszczają, że mogą posiadać pewien poziom samoświadomości oraz psychikę zbliżoną do ludzkiej. Średnia długość ich życia wynosi około 40 lat.
Długo uważano, że głównym źródłem pożywienia dla tych małp są owoce i małe kręgowce. Jednak w ostatnich latach, podczas prowadzenia wielodniowych i nawet wielomiesięcznych obserwacji, zauważono, że są w stanie polować na większą zwierzynę. Istnieją nawet doniesienia o zabijaniu innych gatunków małp.
Matriarchalna struktura w społecznościach bonobo
Samice bonobo odgrywają kluczową rolę w stadach i stoją na jego czele. Najstarsze i najważniejsze samice większość czasu spędzają wspólnie w centrum stada - zajmują się wzajemną pielęgnacją, jedzeniem oraz utrzymywaniem kontaktów towarzyskich. Często okazują sobie bliskość, obejmując się i stykając narządami płciowymi, co stanowi jedną z form aktywności seksualnej typowej dla bonobo niezależnie od wieku czy płci.
W niższych warstwach społecznych tej grupy panuje względna równowaga między samcami a samicami – zdarza się, że samce dominują nad niektórymi samicami i odwrotnie. Mimo to najwyższą pozycję w stadzie zajmują zawsze dojrzałe, starsze samice.
Ponadto, to samice dają sygnał, że grupa ma się przemieścić, czy zezwalają innym członkom stada na posilenie się upolowanym posiłkiem. Co ciekawe, chronią również inne samice przed napastliwymi samcami, kiedy te nie dają spokoju młodszym. Podobnie w przypadku, gdy samiec grozi innej samicy. Wtedy można zaobserwować agresję starszych osobniczek, które potrafią poważnie uszkodzić nachalną małpę.
Stada bonobo składają się ze stałej puli samic, jednak nie zawsze spokrewnionych. Samce zaś mogą spokojnie migrować, dołączając i zostawiając grupy społeczne, zwłaszcza gdy zbliżają się do osiągnięcia dorosłości. Co ciekawe system matriarchalny daje pewną przewagę ewolucyjną temu gatunkowi. Starsze samice odgrywają w społeczności bonobo tak znaczącą rolę, że ich synowie często osiągają dominującą pozycję, mimo że mogą być młodsi i słabsi od innych samców. Dzięki temu uprzywilejowani potomkowie mają więcej szans na rozmnażanie, ponieważ przebywają w centralnej części grupy, gdzie koncentrują się samice. W efekcie dominującym samicom przybywa wnuków, a jej geny częściej przekazywane są następnym pokoleniom.
Dlaczego matriarchat działa u bonobo, nie jest do końca poznane, chociaż naukowcy mają pewne podejrzenia. Samce tego gatunku nie są w stanie dokładnie stwierdzić, kiedy ich samice są płodne. Co więcej, nie tylko w okresie płodnym są skłonne do kopulacji. Jak opisują to eksperci "biologia bonobo wywiera mniejszą presję na samce, aby konkurowały o partnerki i kontrolowały je, co potencjalnie prowadzi do powstania systemów społecznych z większą autonomią samic".
Zamiast wojen seks, czyli rozwiązywanie konfliktów u bonobo
Trudno przecenić znaczenie kopulacji w życiu bonobo - jest ona obecna niemal w każdej sferze ich codzienności. Te małpy uprawiają seks nie tylko po to, by się rozmnażać, ale również spontanicznie, w rozmaitych sytuacjach. Stosunek może być formą powitania, sposobem na okazanie wdzięczności za pożywienie czy też metodą łagodzenia sporów.
Bonobo są wyjątkowe wśród naczelnych - obok ludzi jako jedyne całują się z użyciem języka i mogą współżyć w pozycji "na misjonarza". Nie wykazują przy tym zbyt dużej wybredności: łączą się zarówno z członkami swojego stada, jak i z bliskimi krewnymi. Z racji tak swobodnych zachowań seksualnych samce nigdy nie mają pewności co do ojcostwa, dlatego opieka nad potomstwem spoczywa wyłącznie na samicach.
Mity o małpach bonobo - czy naprawdę są tak łagodne?
Bardzo długo dominowało przeświadczenie, że małpy bonobo są najbardziej pokojowym gatunkiem być może na całej planecie. Zamiast wojen miały wybierać seks i jak pisał światowej klasy biolog, Frans de Waal, to gatunek wyznający zasadę "make love, not war". Jednak ostatnie doniesienia ze świata nauki i biologii przynoszą niespodziewaną zmianę postrzegania tych zwierząt. Chociaż faktycznie potrafią łagodzić konflikty, a stosunki seksualne są częste i nie prowadzą zawsze do rozmnażania, to przemoc wśród nich również występuje i nie jest taka rzadka, jak sądzono.
Większość agresywnych zachowań między członkami grupy u bonobo polega na ekspresji emocji i mało gwałtownych formach ataku, natomiast poważniejsze starcia i fizyczna przemoc występują bardzo rzadko. Mimo to naukowcy zaobserwowali, że samice niejednokrotnie używają siły fizycznej, aby wymusić dominację nad samcami. Co ciekawe, poszkodowany raczej nie uzyskuje wsparcia, a jedynie samice w mniej lub bardziej skoordynowanych atakach niejako znęcają się nad swoją ofiarą. Jak wskazują badacze, ma to na celu nie tylko ochronę zasobów, ale również zapobieganie dzieciobójstwu, czyli zabijaniu potomstwa, przez samców.
Co więcej, w kwietniu 2024 roku na łamach czasopisma Current Biology ukazał się artykuł, w którym naukowcy przedstawili badania na to, że samce tego gatunku również potrafią być niezwykle agresywne. Chociaż rzadko dopuszczają się przemocy na samicach, to częściej wyżywają się na swoich pobratymcach i to nawet od 2,8 do 3 razy częściej, niż u szympansów. Jednak najczęściej są to potyczki "jeden na jeden", a nie jak u ich krewnych bójki z udziałem całych grup.
Bonobo angażują się więc w potyczki, ale znacznie łagodniejsze niż szympansy, gdyż często nie dochodzi do fizycznych aktów agresji i nigdy nie zaobserwowano zabicia przeciwnika (poza obserwacją w październiku 2025 roku, kiedy poniesione obrażenia przez samca mogły doprowadzić do jego śmierci, której jednak nie udało się potwierdzić).
Zobacz także:
- Czym są magoty gibraltarskie i jakie tereny zamieszkują?
- Lutung urodził się w łódzkim zoo. "Maluchem opiekuje się nie tylko matka"
- Żywa małpka na komunię. Coraz więcej dzieci marzy o takim prezencie
Autor: Teofila Siewko
Źródło: Curren Biology vol 35, issue 19; vol 34, issue 8/NationalGeographic/Animalistka/aip.org/Wikipedia
Źródło zdjęcia głównego: Anup Shah/Getty Images