Mariupol został założony w XVIII w. i nosił wówczas nazwę Pawłowsk. Wcześniej, od XVI w., na jego obszarze znajdował się ufortyfikowany posterunek Kozaków zaporoskich. Bardzo szybko miasto otrzymało prawa miejskie. Mariupol to najstarsze miasto w obwodzie donieckim, a swoją obecną nazwę zawdzięcza żonie cara Rosji Pawła I, Marii Fiedorownie.
Historia Mariupolu w pigułce – najważniejsze daty
Mimo że Mariupol powstał dopiero w XVIII w., na jego obszarze osiedlano się znacznie wcześniej. W okresie od XII do XVI w. cały region został brutalnie zdewastowany w wyniku konfliktów, m.in. z Tatarami krymskimi i Wielkim Księstwem Litewskim. W połowie XV w. duża część regionu leżąca na północ od Morza Czarnego i Morza Azowskiego została przyłączona do chanatu krymskiego i stała się tym samym częścią Imperium Osmańskiego. Obszar ten był często plądrowany przez Tatarów, co uniemożliwiało osiedlanie się, a w konsekwencji doprowadziło do wyludnienia.
Na przełomie XV i XVI w. na stepach pojawili się Kozacy, którzy stanowili zmobilizowaną grupę niezależną zarówno od Rzeczpospolitej Obojga Narodów, jak i od Rosji. Po zwycięstwie Rosji w wojnie rosyjsko-tureckiej (1768–1774) dzisiejszy obszar Mariupola został włączony do guberni azowskiej, która stanowiła część Imperium Rosyjskiego. Miasto Mariupol oficjalnie założono w 1779 r. Rok później władze rosyjskie przesiedliły tam dużą liczbę prawosławnych Greków z Krymu.
Niemal od początku swojego istnienia Mariupol był ważnym ośrodkiem targowym. W 1809 r. założono tamport, a w 1882 r. zbudowano linię kolejową łącząca Mariupol z Donieckiem. W latach 1886–1889 r. w Mariupolu powstał nowy port handlowy, który stał się drugim najważniejszym portem przeładunkowym na południu Imperium Rosyjskiego.
Wojna w Ukrainie
Również od końca XIX w. w Mariupolu intensywnie rozwijał się przemysł metalurgiczny. Dzięki temu miasto zyskało na znaczeniu w regionie i prężnie się rozwijało. Trwało to do 1917 r.: od czasu rewolucji lutowej stopniowo postępował spadek liczby ludności, podupadł również sam przemysł. Podczas II wojny światowej, w latach 1941–1943 Mariupol okupowali Niemcy. Miasto zostało wówczas zniszczone, a wielu jego mieszkańców zginęło. Ciekawostką jest fakt, że w latach 1948–1989 Mariupol nosił nazwę Żdanow na cześć Andrieja Żdanowa, działacza partyjnego, który był rodowitym mieszkańcem miasta. Jak wynika z danych demograficznych z 2017 roku, 59% mieszkańców Mariupolu stanowili Ukraińcy, a 33% Rosjanie. Większość osób komunikuje się tu przy pomocy tzw. języka surżyk, czyli tworu stanowiącego połączenie języka ukraińskiego i rosyjskiego.
Wojna w Donbasie – Mariupol w niebezpieczeństwie
W 2014 r. rozpoczął się konflikt we wschodniej Ukrainie. Objął on teren Donbasu, czyli obwodu ługańskiego i donieckiego, gdzie położony jest również Mariupol. Na początku 2014 r. na Krymie i w Donbasie zaczęły pojawiać się tzw. zielone ludziki, doszło również wówczas do wystąpień prorosyjskich. Jak twierdzili Rosjanie, „zielonymi ludzikami” byli mieszkańcy, którzy spontanicznie zapragnęli nawiązać bliższe kontakty z Rosją. Szybko się jednak okazało, że tak naprawdę byli to przebrani żołnierze rosyjscy.
W styczniu 2015 r. ostrzelane zostały wschodnie dzielnice Mariupola – na miasto spadły pociski z wyrzutni rakietowej typu Grad. Zginęło wówczas 29 cywilów, a 92 zostało rannych. Atakiem dowodził rosyjski generał Stiepan Jaroszuk.
W listopadzie 2018 r. Rosja ostrzelała i przejęła trzy ukraińskie okręty zmierzające do portu w Mariupolu. Ukraina uznała to za akt agresji ze strony sąsiadów, a prezydent Poroszenko podpisał dekret o wprowadzeniu stanu wojennego. Jak twierdzi wiceszef Rady Atlantyckiej, Damon Wilson, Moskwa od dłuższego czasu działa w taki sposób, aby Morze Azowskie stało się jej morzem wewnętrznym. Ma to na celu umocnienie panowania Rosji na Krymie. Zdaniem Michaela Carpentera, eksperta Rady USA, jest to element szerszej rosyjskiej strategii, która zmierza do zablokowania ukraińskiej gospodarki morskiej.
Przemiany przestrzeni miejskiej w Mariupolu
Mimo, że w teorii miasto od 2014 roku funkcjonowało normalnie, w Mariupolu mieszkało coraz mniej osób. Ponad 50% mieszkańców opuściło miasto w ciągu ostatnich kilku lat.
Zanim wiosną 2014 r. separatyści zajęli Mariupol, był on zwykłym miastem przemysłowym. Większość zabudowy powstała tam jeszcze w czasach radzieckich, a po rozpadzie ZSRR miasto nie zostało zmodernizowane. Liczne pomniki przedstawiające czołgi oraz czynne kopalnie i huty mogły dawać turystom wrażenie podróży w czasie. Rozpoczęcie wojny w Donbasie sprawiło, że Mariupolem zaczęły interesować się nie tylko organizacje humanitarne, ale i aktywiści działający w sferze kultury. Wojna w Donbasie została potraktowana jako okazja do rozliczenia się z różnymi obszarami socjalistycznego dziedzictwa w Mariupolu.
Teraz Mariupol stał się głównym obiektem bombardowań rosyjskich wojsk w czasie trwającej od 24 lutego wojny w Ukrainie. Miasto mierzy się z największą na świecie od dziesięcioleci katastrofą humanitarną. Mieszkańcy nie mają dostępu do wody i do żywności.
Zobacz także:
- W Opolu ruszyła zbiórka używanych rowerów dla dzieci z Ukrainy. "To jest bardzo ważne, by od razu przeszły do normalności"
- W ukraińskim bunkrze śpiewała "Mam tę moc". Amelia z Kijowa dotarła do Polski
- Iga Świątek zabiera głos w sprawie wojny. "Podziwiam odwagę Ukraińców i jestem dumna z Polaków"
Autor: Adrian Adamczyk
Źródło zdjęcia głównego: Nikita Kachin/EyeEm/Getty Images