Przesądy polskie są bardzo oryginalne - powstały na skutek połączenia mitologii słowiańskiej, chrześcijaństwa i wydarzeń dnia codziennego. Wpływ na ich kształtowanie się miała również magia, przynajmniej tak określany zespół czynności w tradycji średniowiecznej.
Niektóre przesądy polskie zostały zaadaptowane do naszej kultury znacznie później, wraz z wpływem obcych kultur. Przykładem tego jest okres XIX wieku, kiedy Polska znajdowała się pod zaborami okupantów. Chociaż wiara w przesądy, polskie, zagraniczne i jakiekolwiek, wydaje się nieuzasadniona w XXI wieku, z badań społecznych wynika, że to wciąż popularne zjawisko.
Popularność polskich przesądów
Najpopularniejsze polskie przesądy dotyczą m.in. witania się w progu, przejścia pod drabiną, wysypania soli lub zbicia lustra. Istnieją także przesądy "skosmopolityzowane", które przez wieki zadomowiły się w wielu kulturach. Idealnymi tego przykładami są przesądy o przejściu czarnego kota przez drogę przed nami oraz o piątku, trzynastego dnia miesiąca.
Różnice kulturowe
Co ciekawe, zdaniem antropologów kultury geneza tego ostatniego przesądu wciąż jest niejednoznaczna. Tak w innych krajach, jak i w Polsce, przesądy pozwalały na normalizację codziennego życia, mimo że współcześnie mogłyby nam się wydawać zupełnie niepraktyczne.
Przesądy polskie i nie tylko – charakterystyka i geneza zjawiska
Przesądem określamy zjawisko nieuzasadnionej racjonalnie wiary w daną rzecz, proces lub inne zjawisko, która jest bezkrytyczna i bezpodstawna. Wbrew pozorom wszystkie przesądy posiadają ciąg przyczynowo-skutkowy, jednakże oparty jest on zwykle na prostych i niewystarczających założeniach poznawczych.
Powstawanie przesądów, polskich i każdych innych, prawdopodobnie związane jest z próbą wypełnienia nieznanych zjawisk gotowymi wyjaśnieniami. Za jedną z przyczyn powstawania niektórych przesądów, zdaniem wielu etnologów i antropologów kulturowych, uchodzi… przypadek. Ot, w pewnym momencie spadło naczynie ceramiczne z solą. Brak soli mógł wpłynąć na gorsze warunki materialne domostwa (sól niegdyś określana była mianem "białego złota").
To z kolei mogło wywołać ciąg dalszych, negatywnych dla domostwa zdarzeń. W ten sposób mógł więc powstać jeden z ciekawszych polskich przesądów dotyczących wysypania soli na ziemię, która to czynność ma przynosić pecha. Podobnego schematu tworzenia się zagranicznych i polskich przesądów możemy doszukiwać się w przesądzie o czarnym kocie, który występuje w wielu kulturach i trudno byłoby wskazać, w którym państwie powstał najpierw.
Jeżeli ktoś zobaczył czarnego kota przechodzącego mu przez drogę, a następnie przydarzyło mu się jakieś nieszczęście to… pech od razu stawał się się wyjaśniony. Możemy więc łatwo zauważyć, że (choć ograniczone poznawczo) przesądy stanowiły kiedyś bardzo ważny element, normalizujący życie mieszkańców i sytuacje społeczne.
Człowiek wszak z natury jest tak skonstruowany, że pragnie wiedzieć wszystko na temat otaczającej go rzeczywistości. W sytuacji, gdy nie może tego obiektywnie zrobić, czyni to choćby przez połączenie tylko pozornie związanych ze sobą faktów.
Najciekawsze przesądy polskie o długiej tradycji
Jakie są najciekawsze przesądy polskie? Warto pamiętać, że powstawały one w oparciu o mitologie i wierzenia słowiańskie, fascynację elementami magicznymi i tzw. znachorstwem, wpływami religii chrześcijańskiej (w późniejszym okresie) oraz – rzecz jasna – codziennym życiem i wydarzeniami. Do najciekawszych przesądów polskich możemy zaliczyć:
- Czerwoną wstążkę - polski przesąd, który został zaadaptowany prawdopodobnie ze starożytnego Rzymu, polegający na wierze we właściwości obronne i chroniące przed złem koloru czerwonego. Z tego powodu nakładano na ubrania dziecięce czerwone wstążki.
- Powrót jako poważne zagrożenie - jeżeli wracamy się, zawracamy drogę, to prawdopodobnie wydarzy nam się coś złego. To ciekawy i stary przesąd, z którego jest jednak wyjście – przed zmianą kierunku drogi należy na chwilę usiąść, aby nasz krąg życia mógł się domknąć.
- Niewitanie się przez próg - strach przed witaniem się przez próg przybył do nas prawdopodobnie z dawnych Chin, a niektórzy uważają, że przywędrował do Polski wraz ze starożytnymi Sarmatami. Wierzono, że rzeczywistość za progiem to świat, w którym mogą występować złe duchy i inne zagrożenia. Uścisk dłoni nad progiem, a więc nad granicą świata bezpiecznego i niepewnego, mógł być niczym kanał przenoszący potencjalne zagrożenie do domu. Przesąd ten, choć już tak nieuzasadniony, bardzo silnie przetrwał w Polsce i nie tylko.
- Branie ślubu w miesiącu z literą "r" - jeżeli pragniemy mieć udane małżeństwo na całe życie, to ślub musimy wziąć tylko w którymś z następujących miesięcy: w marcu, czerwcu, sierpniu, wrześniu, październiku lub grudniu. To oznacza, że może zaoszczędzić kilka miesięcy czasu na przygotowania się do ślubu.
- Przejście pod drabiną - niegdyś wierzono, że przechodzenie pod rozstawioną drabiną "zrzuca" dobrego ducha, siedzącego na głowie człowieka. Jeśliby duch ten został strącony, mogłoby nas dopaść nieszczęście.
Powyższe przesądy zarówno polskie, jak i globalne w niektórych formach przetrwały do dziś. Z badań opinii publicznej w Polsce wynika, że w przesądy wierzy około połowa Polaków.
Zobacz także:
- Czy jesteśmy w stanie ocalić Ziemię przed asteroidami?
- Co pociąga mężczyzn w starszych kobietach? "Jest wiele stereotypów, mówi się o tzw. MILF-ach"
- Zwolnienia lekarskie pod lupą ZUS-u. Kto i kiedy może sprawdzić, czy naprawdę chorujemy?
Autor: Adrian Adamczyk
Źródło zdjęcia głównego: Cat Gwynn/Getty Images