Jurty mongolskie czy jurty kazachskie to przykłady tradycyjnych jurt wykorzystywanych przez koczownicze społeczności zamieszkujące Kazachstan, Kirgistan i Mongolię. Członkowie tych ludów żyją w zgodzie z naturą, od wieków mieszkając w jurtach i przemierzając duże odległości z całym swoim dobytkiem. Obecnie grupy koczownicze w chłodniejszych miesiącach często przeprowadzają się do budynków, a gdy nadchodzi wiosna, ruszają w drogę i wypasają swoje zwierzęta. Na mongolskich stepach jurty określa się mianem ger, a w Kirgistanie bozij. Niektóre grupy budują drewniane jurty, w których można mieszkać przez cały rok.
Budowa jurty
Jurty przypominają nieco odwróconą do góry dnem miskę. Ściany jurty są od wewnątrz wyłożone ozdobnymi, tradycyjnymi matami. Przedstawiają one często motywy charakterystyczne dla danej społeczności, np. Kirgizi na tkaninach umieszczają symbol baranich rogów. Po tym, jak wyglądały tkaniny, dawniej można było rozpoznać zamożność i status społeczny właściciela jurty. Z zewnątrz białe lub szarobrązowe ściany jurt pokrywa się najczęściej płatami wojłoku z wełny.
Konstrukcja jurty oparta jest na co najmniej pięciu ścianach i wiązanych panelach, tworzących kraty ścienne. Na szczycie budowli znajduje się składany dach obciągnięty materiałem lub skórą, w którym jest otwór dymny. Najważniejszym elementem konstrukcji jest znajdujące się na środku koło, które łączy wszystkie krokwie dachowe i zapewnia całej budowli dużą stabilność. Kiedyś z dachu ulatniał się przez niego dym z paleniska, dziś koczownicze ludy wykorzystują najczęściej przenośne piecyki. Czasem otwór w dachu zastępuje się filcową klapą, którą można w razie potrzeby odchylić. Gdy noce są ciepłe, można zupełnie pozbyć się dachu i spać pod gołym niebem.
Jurty mongolskie mają najczęściej lekko spłaszczony dach, który jest odporny na silne wiatry czy opady. Z kolei dachy w kazachskich jurtach mają stożkowaty kształt.
Nie od tak dawna, bo od XX wieku używa się też drewnianych gretingów służących jako podłoga. Na nich ustawia się wszystkie sprzęty i meble, często jeszcze przed zbudowaniem ścian i dachu. Łóżka czy szafy nie zmieściłyby się po prostu przez drzwi.
Jurta ma zazwyczaj niewielką powierzchnię, dlatego od wieków obowiązują pewne reguły wskazujące na to, gdzie np. ustawiać meble. Tradycyjnie prawa część od drzwi jest przeznaczona dla kobiet – znajduje się tam sprzęt potrzebny do przygotowywania posiłków, sprzątania czy wyrobu wojłoku. Lewa strona jurty jest zarezerwowana dla mężczyzn. Znajdują się tam przedmioty potrzebne do wypasania i doglądania zwierząt czy siodła i uprząż. Naprzeciwko wejścia ustawia się drewniane skrzynie przykryte kocami. To miejsce zarezerwowane dla najstarszego mężczyzny w rodzinie lub dla ważnego gościa.
Jak zbudować własną jurtę?
Budowa jurty to duże wydarzenie w koczowniczych społecznościach, w które angażują się zarówno członkowie bliższej i dalszej rodziny, jak i sąsiedzi. Kiedyś elementy jurty były transportowane przez zwierzęta, dziś najczęściej przywozi się je na miejsce samochodem. Żeby powstała jurta, trzeba wcześniej przygotować wojłoki z wełny, które mogą służyć nawet kilka lat. Dzięki wojłokom w lecie w środku jurty jest chłodno, a w zimowych miesiącach ciepło. Postawienie jurty zajmuje jedynie ok. dwóch godzin. Na początku trzeba stworzyć okrąg z elementów z drewna, które wspierają całość konstrukcji. Następnie powstaje dach. Kolejnym krokiem jest nałożenie na ściany wojłoku i udekorowanie wnętrza.
Zastosowanie współczesnych jurt
Mimo zmian zachodzących w społecznościach mongolskich, kazachskich czy kirgiskich, związanych z osiedlaniem się w miastach i rezygnowaniem z koczowniczego trybu życia, wciąż wielu członków tych grup praktykuje wielowiekową tradycję swoich przodków, której podstawą jest mieszkanie w jurcie i przemieszczanie się wraz ze swoimi zwierzętami. W Mongolii czy Kirgistanie można też znaleźć jurty, które odgrywają rolę sklepów, restauracji czy hoteli. Dzięki temu turyści mogą sami doświadczyć tego, jak mieszka się w jurcie. Jurty stają się też popularnym miejscem noclegu w krajach zachodnich. Promuje się je jako przyjazne środowisku, łatwe do postawienia lokum. Oferty noclegów w jurtach w Polsce czy w innych krajach można spotkać coraz częściej, a wiele gospodarstw agroturystycznych rezygnuje całkowicie z tradycyjnych domów na rzecz jurt.
Zobacz także:
Zobacz wideo: Dom w starym wiatraku
Autor: Adrian Adamczyk