Pojęcie fatum znane jest od najdawniejszych czasów i oznacza nieuchronny i nieodwracalny los. Najczęściej fatum kojarzone jest wyłącznie z trudnymi, a nawet dramatycznymi sytuacjami w życiu – z wypadkami, nieszczęściami, śmiercią. Osoby borykające się z wieloma życiowymi problemami często mówią: "Chyba ciąży nade mną jakieś fatum". Co to jest fatum i jaka jest nasza wiedza na jego temat?
Fatum – co to takiego?
W "Słowniku języka polskiego PWN" można znaleźć następujące znaczenia słowa "fatum": "Siła wyznaczająca bieg wydarzeń" lub "Zły los". Definicja słowa fatum jest bardzo konkretna. Jednak skąd w ogóle się ono wzięło? Motyw fatum znany jest przede wszystkim z mitologii rzymskiej, w której Fatum było personifikacją nieuchronnego losu. To Fatum decydowało o losie człowieka i było absolutnie nieodwracalne. Często utożsamiano je również z wolą bogów, na którą - po pierwsze - nikt nie miał żadnego wpływu, a po drugie - nie podlegała zmianie. Fatum, a więc nieodwracalny los, nigdy nie było oznaką czegoś dobrego – zawsze pchało w zgubnym kierunku – do klęski i tragedii.
Fatum można zastąpić różnymi wyrazami bliskoznacznymi: konieczność, nieszczęście, przeznaczenia, dola, predestynacja.
Motyw fatum w mitologiach rzymskiej i greckiej
W mitologii rzymskiej Fatum to jedno z wielu bóstw odpowiedzialne za przeznaczenie, a także personifikacja losu i przeznaczenia. Warto jednak zaznaczyć, że początkowo nie było ono kojarzone wyłącznie ze złym losem. Fatum identyfikowano z Mojrami czy Parkami, ale głównie z rzymską boginią Necessitas – Koniecznością. Bardzo często przedstawiana jest ona jako ta, która kroczy przed Fortuną. Niezwykle łatwo ją rozpoznać po atrybutach – w jej rękach znajdują się kliny, gwoździe i klamry, a więc symbole konieczności.
Greckie fatum utożsamiano przede wszystkim z Ananke (stgr. "potrzeba") – boginią przeznaczenia. Była ona córką Hydrosa i Gai, bóstwem "pierwotnym", uosobieniem konieczności, nieuchronności, a także dużej siły, która zniewalała. To ona doprowadzała do tragedii i do konieczności podporządkowania się przeznaczeniu.
Fatum bardzo konkretnie przejawia się w tragedii greckiej – niewinny człowiek ponosi karę i nie jest w stanie odwrócić losu. Tragiczność postaci polega na tym, że jakąkolwiek podejmie decyzję, na cokolwiek się zdecyduje, jej los i tak jest już przesądzony i zmierza ku temu, co nieuchronne i zaplanowane. Wystarczy przypomnieć sobie postać Edypa – od nieszczęsnego losu próbowali uwolnić go rodzice, pozostawiając chłopca w górach na śmierć, próbował uwolnić się od niego sam Edyp. Nic jednak nie mogło pomóc – fatum, los, przeznaczenie były silniejsze.
Fata i Fatus
Od słowa "fatum" pochodzą prawdopodobnie również dwa inne bóstwa: Fata – opiekująca się losem kobiet oraz Fatus opiekujący się mężczyznami. Fata znana jest przede wszystkim w kulturze ludów romańskich. Najprawdopodobniej postać ta była pierwowzorem "wróżek". Fata traktowana była również jako odpowiednik Junony – bóstwa opiekującego się kobietami, zwłaszcza w czasie porodu. Z kolei Fatus to personifikacja losu indywidualnego. Fatus czuwał nad losem mężczyzn, opiekował się nimi.
Fatum w filozofii
Fatum było obecne nie tylko w religiach i wierzeniach. Znano je również w filozofii. Fatum określane było jako siła, która kierowała biegiem zdarzeń – osoba, którą kierowało fatum nie była w stanie mieć władzy nad swoim życiem, wszystko zostało już ustalone i zmierzało ku - najczęściej - tragicznemu końcowi.
Fatum dziś
Chociaż dziś nie utożsamiamy fatum z żadnym bóstwem, to jednak jest ono obecne w naszym życiu i w naszej kulturze. Najczęściej fatum łączone jest z przeznaczeniem, a nawet z magią. Przez lata stworzono wiele koncepcji, według których los człowieka jest z góry przesądzony – zupełnie naturalnym stało się więc to, że wiele osób chciało swój los poznać. To z kolei w dużej mierze przyczyniło się do rozpowszechnienia wróżb, astrologii, jasnowidztwa i prorokowania, a także do magii, która miała próbować odwrócić nieuchronny los.
O ile dzisiaj większość ludzi nie wierzy w magię i nieuchronność losu, to mimo wszystko fatum jest mocno zakorzenione w naszej kulturze i często posługujemy się tym terminem, nawet nie zwracając na to szczególnej uwagi. Czy fatum faktycznie istnieje? Czy nasz los jest z góry przesądzony? A może jednak to my sami jesteśmy odpowiedzialni za swoje życie i za wszystko, co się w nim wydarza? Spór o to trwa od wieków...
Zobacz także:
- Skłonność do czarno-białego myślenia. "Teraz jest to zdecydowanie bardziej skomplikowane. Często ulegamy manipulacji"
- Medytacja z oddechem krok po kroku. "W ciele i umyśle dzieje się coś niezwykłego"
- Agnieszka Maciąg radzi, jak odnaleźć szczęście w codzienności. "Dobrostan to nie jest stan posiadania, ale stan świadomości"
Autor: Adrian Adamczyk