Dziedziczenie – na czym polega?
Mamy 23 pary chromosomów. Każdy chromosom z danej pary otrzymujemy od mamy i od taty. Oznacza to, że dysponujemy dwiema kopiami każdego z nich. Ta mieszanka składa się na nasz genom. Zdaniem badaczy kilkaset zapisanych w nim genów decyduje o naszym wzroście, czy wyglądzie. Geny determinują również kształt twarzy. - Określa go ponad setka genów. Kolor oczu i włosów zależą od kilkunastu – mówiła w rozmowie z redaktorką Katarzyną Oleksik prof. dr hab. Ewa Bartnik genetyk, profesor biologii, popularyzatorka nauki z Instytutu Genetyki i Biotechnologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Co można wyczytać z naszych genów?
Nie znaczy to jednak, że nasz wygląd to dzieło przypadku. Jak tłumaczyła specjalistka, duże znaczenie ma to, skąd pochodzimy i jakiej jesteśmy narodowości. Czarnoskórym rodzicom raczej nie urodzi się dziecko z blond włosami, bo genów odpowiadających za ten kolor praktycznie nie mają. Podobnie rudzi rodzice najprawdopodobniej nie będą mieli dziecka z ciemnymi włosami.
Etniczność odgrywa ważną rolę także w przypadku koloru oczów. – Nie jest powiedziane, że parze o brązowych oczach urodzi się dziecko z takim kolorem oczu. Tak naprawdę oczy ich potomka mogą być w dowolny kolorze, jeśli jednak rodzice są pochodzenia np. włoskiego, to najprawdopodobniej ich dziecko będzie miało ciemne oczy. Natomiast osoby o jasnych włosach i oczach z dużym prawdopodobieństwem przekażą te cechy swoim dzieciom – dodała specjalistka.
Co dziedziczymy po rodzicach?
Część z nas - podobnie jak rodzice - została obdarzona bardzo charakterystycznymi cechami jak dołeczki w policzkach lub brodzie, czy garbaty nos. Czy to oznacza, że mogą być one przekazywane z pokolenia na pokolenie? W ocenie prof. Ewy Bartnik odpowiedź na to pytanie nie jest taka prosta. – W przypadku dołeczków w policzkach najprawdopodobniej są one dziedziczone, ale nie do końca wiadomo na jakiej zasadzie. Kształt nosa zależy od genów odpowiadających za kształt twarzy. Oczywiście może się zdarzyć, że cała rodzina będzie miała garbaty noc. W przypadku dołeczka w brodzie najprawdopodobniej o jego wystąpieniu decyduje kilka genów – tłumaczyła ekspertka.
Po rodzicach można dziedziczyć równie leworęczność (jednak dziecko leworęcznych rodziców wcale nie musi być leworęczne), ale także to, na których częściach naszego ciała pojawi się owłosienie. – Choć zależy ono od genów, to olbrzymie znaczenie – w tym przypadku – ma również działanie hormonów – mówiła prof. Ewa Bartnik.
Jakie choroby dziedziczymy po rodzicach?
Od rodziców możemy otrzymać również skłonność do rozwoju pewnych chorób. Zdaniem specjalistki bliscy mogą nam przekazać praktycznie każde schorzenie. – Jednak do chorób, które najczęściej występują w rodzinnie, zalicza się hemofilię (dotyka ona głównie mężczyzn), daltonizm, chorobę Alzheimera, chorobę Huntingtona, a także mukowiscydozę. To ostatnie schorzenie jest jednym z najczęściej dziedziczonych wśród Europejczyków – tłumaczyła specjalistka.
Trzeba jednak podkreślić, że posiadanie jednego wadliwego genu nie zawsze jest równoznaczne z tym że u danej osoby rozwinie się jakaś choroba. Zazwyczaj – choć nie jest to reguła – potrzebne są dwie wadliwe kopie danego genu. Warto pamiętać, że odziedziczenie pewnych skłonności to nie wszystko. W przypadku cukrzycy typu 2, którą także rodzice mogą przekazać swoim dzieciom, choć to zależy od na pewno wielu genów, dzięki zdrowemu stylowi życia choroby można uniknąć.
Czy środowisko ma wpływ na to, jacy jesteśmy?
Choć geny mają olbrzymi wpływ na to, kim i jacy jesteśmy, to nie można zapominać o wpływie środowiska. Badania pokazują, że np. lekarzami znacznie częściej zostają osoby, które wychowały się w środowisku lekarskim, albo te, które doświadczyły w dzieciństwie ciężkiej choroby, ale mają pozytywne skojarzenia z lekarzami i w dorosłym życiu same chcą pomagać. Trzeba jednak podkreślić, że nie jest to reguła i taki zawód wybierają również osoby, które nie mają takich doświadczeń.
Środowisko i otoczenie mogą wpływać nie tylko na wybór zawodu, a także na inteligencję. – Nie dziedziczymy jej po matce, ale badania pokazały, że dobre wyniki testów sprawdzających wiedzę u 15-latków mają związek z wykształceniem matki. Dobrze wykształcona kobieta ma większą świadomość, jak ważna jest edukacja. Ma też większe możliwości, aby zapewnić dziecku lepszy dostęp i warunki do nauki. Trzeba jednak podkreślić, że dziecko geniusza nie musi być geniuszem i dziecko idioty wcale nie musi być idiotą – dodała specjalistka.
Zobacz także:
- Nawet wczesne wykrycie choroby Alzheimera nie daje szans na jej zatrzymanie. Czy można coś zrobić, aby nie zachorować?
- Ma przepiękne duże oczy. Za niezwykły wygląd dziewczynki odpowiada rzadka choroba
- Choroba i leczenie onkologiczne niszczą płodność. Czy nowotwór przekreśla szansę na dziecko?
Autor: Katarzyna Oleksik
Źródło zdjęcia głównego: Maskot/Getty Images