Istnieją różne rodzaje rzeźb. Te dzieła sztuki towarzyszą ludzkości niemal od zawsze. W obecnych czasach, dzięki nowym możliwościom technicznym, powstaje coraz więcej rzeźb wolnostojących o zupełnie nowych kształtach i wzorach.
Rzeźby ludowe – znaczący element sztuki ludowej
Rzeźby ludowe stanowią filar sztuki ludowej. Wytwarzane były przeważnie przez artystów pochodzących z nizin społecznych. Ten rodzaj rzeźb zawsze był silnie związany z wsią i kulturą tworzoną przez tamtejsze społeczności, głównie przez chłopów. Co ciekawe, rzeźby zaspokajały potrzebę obcowania ze sztuką dla całych społeczności. Ponadto spełniały ich wymagania estetyczne, a często były również obiektem specyficznie rozumianej gorliwości religijnej. Rzeźby ludowe znajdziemy niemal na całym świecie.
Kultura i sztuka
W rodzimej sztuce ludowej wyróżniamy zdobnictwo i sztukę przedstawiającą. Zdobnictwo dodawało życiu na wsi kolorytu. Przedmioty te służyły nie tylko do celów użytkowych, ale również „cieszyły oko”. Sztuka przedstawiająca związana była z kultem religijnym – wiele rzeźb ludowych przedstawiało pogańskie bóstwa.
Gdy na polskich ziemiach zapanowała religia katolicka, przyjęło ją również wielu twórców ludowych, którzy zaczęli tworzyć własne wizerunki Boga, świętych patronów czy Maryi. W podobny sposób wykorzystywano rzeźby ludowe na całym świecie, lecz przedstawiały inne bóstwa, charakterystyczne dla danego regionu.
Tradycja ta przetrwała po dziś dzień. Nie tylko w Polsce, ale i za granicą sztuka ludowa ma swoją ugruntowaną pozycję i wciąż stanowi źródło inspiracji dla wielu artystów współczesnych.
Rzeźby ludowe z drewna – z jakich materiałów korzystano?
Drewno to najpopularniejszy i najłatwiej dostępny materiał. To właśnie z niego od lat wykonano wiele rzeźb ludowych. Drzewa i krzewy, z których najczęściej je pozyskiwano to:
- sosna,
- świerk,
- jodła,
- dąb,
- grusza,
- buk,
- grab,
- lipa,
- olcha,
- topola.
Każdy z wymienionych materiałów miał swoją specyfikę. Świerk, sosna i jodła przez współczesnych rzeźbiarzy uważane są za wymagające w obróbce tworzywa. Powodem jest duża ilość sęków, przez które praca z materiałem nie należy do najłatwiejszych. Niemniej jednak rzeźbiarze ludowi w dawnych czasach używali i tych drzew iglastych.
Grab, buk czy grusza to nieco łatwiejsze w obróbce rodzaje drewna. Rzeźby ludowe z drewna , które powstają w obecnych czasach, są tworzone głównie przez bardziej doświadczonych rzeźbiarzy. Proces twórczy z użyciem tych drzew wymaga użycia młotka, a młotek z kolei to narzędzie, z którego obsługą początkujący rzeźbiarz może mieć problem.
Wiele ludowych rzeźb powstałych z drewna zachowało się w dobrym stanie. Wynikało to z faktu, iż nie były tworzone przy użyciu miękkich gatunków drzew. Małe figurki ludowe wytwarzano z lipy, olchy i topoli. Jednak drewno nie było jedynym tworzywem. Na Kielecczyźnie, Podhalu i Ziemi Krakowskiej do budowania dużych figur używano kamienia. Z kolei na Górnym Śląsku popularnym tworzywem był węgiel, a w Wieliczce i Bochni używano soli.
Świątki – popularne polskie rzeźby ludowe z drewna
Polska rzeźba ludowa i związana z nią sztuka ludowa to dziedziny sztuki, które wciąż nie są do końca zgłębione. Rzeźby ludowe były obecne na polskich ziemiach od końca średniowiecza do połowy XX wieku i wciąż są obiektem badań nie tylko historyków sztuki, ale i osób niezwiązanych zawodowo z nauką.
Rodzajem rzeźby, którą najczęściej można spotkać nie tylko na polskich ziemiach, ale i we wszystkich krajach, są tzw. świątki. Rzeźbili je artyści-samoucy i były to dzieła o tematyce religijnej. Ich obecność jest najbardziej widoczna w krajach, gdzie mieszkała ludność katolicka. Często spotykanym motywem jest Chrystus frasobliwy. Polscy rzeźbiarze ludowi często tworzyli wizerunki Chrystusa, choć były to wyłącznie twory wyobraźni, nieznajdujące potwierdzenia np. w Biblii.
Polska rzeźba ludowa – obiekt sporów
Wiele z omawianych rzeźb, w skład których zaliczają się figury świętych oraz różne kapliczki, były także narzędziem walki w okresie kontrreformacji. Kościół katolicki zachęcał do ich stawiania, aby zwiększać swoje strefy wpływów. Co ciekawe, protestanci powołujący się na treść natchnionych ksiąg, akceptowanych przez obydwie religie, uznawali, że rzeźby ludowe są formą bałwochwalstwa.
Czy w Polsce wciąż powstają prawdziwe rzeźby ludowe?
Zdania na ten temat są podzielone. Według niektórych sztuka ta przetrwała do dzisiejszych czasów, lecz w nieco innej formie. Z kolei inni uważają, że wraz z zakończeniem tradycyjnego stylu życia, obecnego na polskich wsiach, umarła również sztuka ludowa.
Jednak polscy rzeźbiarze ludowi wciąż tworzą swoje dzieła. Część z nich wystawia rzeźby np. w lokalnych instytucjach kulturalnych, lecz twórcy ci przeważnie nie są przedstawicielami tzw. nizin społecznych.
Zobacz także:
- Dzieła niezwykłego rzeźbiarza i poety. Łączą zabawę z nauką historii
- Rzeźby zatrzymujące emocje. "Są formą pisania pamiętnika, tylko w postaci obiektów 3-wymiarowych"
- Porzucił korporację dla rzeźby w szkle. "Pracując w nim, malujemy w powietrzu"
Autor: Adrian Adamczyk
Źródło zdjęcia głównego: Job Thomas Moolan/Getty Images