O tym, że wiosenna aura ma niezwykłą moc, nie trzeba chyba nikogo przekonywać. Wraz z nastaniem pierwszych ciepłych i słonecznych dni stajemy się bardziej zmotywowani do działania, a rozkwit natury po zimowym letargu pobudza w nas chęć do zmian. Wiosna zachęca do weekendowych wyjazdów, uprawiania sportów na świeżym powietrzu, długich spacerów, eksperymentów z wyglądem, rewolucji w jadłospisie. Święto wiosny celebrowali także nasi przodkowie. Już w pradawnych zwyczajach słowiańskich zimę żegnano uroczystymi rytuałami, które miały zapewnić gospodarzom owocne plony. Cykl pradawnych słowiańskich obrzędów na cześć wiosny to Jare Gody. Wyjaśniamy, jak się narodziło i na czym polega to święto.
Jare Gody – co oznacza ta nazwa?
Nazwa Jare Gody wywodzi się z języka pradawnych ludów słowiańskich. Pierwszy człon, „jare”, odnosi się do imienia słowiańskiego boga Jaryły (albo też, według niektórych podań, Jarowita). Bóstwo to symbolizowało młodzieńczy wiek, witalność i krzepkość. Tę samą konotację przypisywano wiosennej aurze – wraz z nastaniem ciepłych, słonecznych dni przyroda budziła się z zimowego snu i rozkwitała feerią barw, dzięki czemu w języku słowiańskim otrzymała nazwę „jar”. Słowo „god” z kolei to po starosłowiańsku „rok”. Jare Gody oznaczają więc przejście jednego roku w drugi i zarazem rozpoczęcie nowego cyklu wegetacyjnego w przyrodzie.
Jare Gody to słowiański kult życia i płodności. W pojęciu Słowian zima oznacza tymczasową śmierć świata, a wiosna odrodzenie. Dawniej ludzka egzystencja była w pełni uzależniona od rytmu natury. Zimowa aura oznaczała całkowitą stagnację, a nierzadko także biedę i głód. Nic dziwnego zatem, że ludzie z tak wielką niecierpliwością wyczekiwali marcowej równonocy, która oznaczała definitywny kres trudności związanych z brakiem pracy i pożywienia. Odejście zimy to symboliczny czas przebudzenia się świata. Wiosna i towarzyszący jej proces odrodzenia przyrody oznaczały koniec bezczynności człowieka i długo wyczekiwany powrót do ciężkiej pracy. Modlitwy do pogańskich bóstw o urodzaj i dorodne plony miały swoje uzasadnienie w praktyce – pokaźne zbiory gwarantowały ludziom przetrwanie zimy w dostatku i spokojne oczekiwanie na pierwsze wiosenne dni.
Jak wyglądają obchody Jarych Godów i gdzie są kultywowane?
Jare Gody rozpoczynają się wraz z nastaniem równonocy wiosennej (21 marca) i trwają kilka, a czasem nawet kilkanaście dni. Uroczyste obrzędy słowiańskie towarzyszące obchodom Jarych Godów mają zapewnić ludziom urodzaj, dobrobyt, siły witalne, zdrowie i szczęście. Najsłynniejszy i wciąż kultywowany zwyczaj związany z obchodami Jarych Godów to topienie Marzanny. Obrzęd ten polega na podpaleniu i wrzuceniu do rzeki słomianej kukły symbolizującej słowiańską boginię Marzannę (zwaną też Morą albo Moreną), patronkę zimy, śmierci i zaświatów. Obrzędowi towarzyszyła muzyka, śpiewy, tańce, klaskanie, tupanie i grzechotanie grzechotkami. Według pogańskich wierzeń hałas miał przerwać śmierć i ciszę, która towarzyszyła panowaniu zimy, a także uchronić uczestników przed demonami i bliskim kontaktem ze śmiercią.
Kolejny bardzo znany i wciąż obecny w naszej kulturze rytuał na powitanie wiosny to śmigus-dyngus. Dawniej zwyczaj ten polegał na uderzaniu się wierzbowymi witkami, dziś kojarzony jest głównie z oblewaniem wodą, która symbolizuje czystość i odrodzenie. Mało kto wie, że zwyczaj malowania pisanek na Wielkanoc także zawdzięczamy tradycjom prasłowiańskim. W obrzędach Jarych Godów jajko uznawane było za magiczny symbol życiowej siły. Z biegiem czasu zarówno pisanki, jak i śmigus-dyngus stały się nieodłącznymi elementami Świąt Wielkanocnych obchodzonych w religii chrześcijańskiej na cześć zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Uroczystym zwieńczeniem Jarych Godów były huczne uczty na wzgórzach i tańce do białego rana.
Jare Gody we współczesnej kulturze
Wraz z biegiem lat niektóre słowiańskie zwyczaje nie przetrwały do dziś, a inne można spotkać tylko w niektórych rejonach Polski (np. uderzanie się witkami wierzbowymi praktykowane jest jeszcze na kaszubskich wsiach). Współczesne tradycje to w pewnym sensie przedłużenie dawnych, prasłowiańskich obrzędów. Zarówno Jare Gody, jak i Święta Wielkanocne obchodzone są w radosnej, uroczystej atmosferze wczesną wiosną, w otoczeniu budzącej się do życia przyrody.
Autor: Redakcja Dzień Dobry TVN