Dlaczego papierosy są tak groźne?
Papierosy zawierają kilkadziesiąt substancji o potwierdzonym działaniu rakotwórczym, w tym np. formaldehyd, aceton, kadm, cyjanowodór, czy benzopiren. To właśnie one odpowiadają za rozwój licznych nowotworów, nie tylko raka płuc, ale również krtani, gardła, jamy ustnej, przełyku, żołądka, trzustki, pęcherza moczowego, nerek, jelita grubego czy wątroby. Palenie może także prowadzić do ostrej białaczki szpikowej.
- Są badania, które pokazują, że ryzyko chorób otępiennych osób palących jest dwu i pół razy większe. A nawet gdyby ona miała jakieś lekkie pozytywne znaczenie, to jednak jest tyle chorób spowodowanych paleniem i w tym dymie tytoniowym, jest siedem tysięcy związków chemicznych, z czego siedemdziesiąt jest rakotwórczych,. Chyba nie mamy żadnych wątpliwości, że są lepsze sposoby na poprawianie swoich funkcji poznawczych niż palenie - mówiła w studiu Dzień Dobry TVN dr Magdalena Cedzyńska, kierownik Poradni Pomocy Palącym przy Narodowym Instytucie Onkologii w Warszawie.
Uzależnienie od nikotyny to choroba opisana w międzynarodowej klasyfikacji chorób. Ma charakter przewlekły i nawracający, a raz wykształcona zależność wpływa na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego. Po zaprzestaniu palenia pojawia się zespół abstynencyjny, a ryzyko powrotu do nałogu może utrzymywać się latami. Dlatego warto wiedzieć, jak się przed tym chronić, by nie wrócić do szkodliwego nawyku.
Palenie prowadzi nie tylko do uzależnienia fizycznego, które objawia się silną potrzebą sięgnięcia po kolejnego papierosa w wyniku spadku poziomu nikotyny w organizmie. Występuje również uzależnienie psychiczne, powstające jako rezultat powtarzania "rytuału" palenia w określonych sytuacjach, na przykład w momentach stresu, napięcia czy niepewności. Papieros zatem jest najczęściej kojarzony z metodą samouspokojenia, chwilowo poprawiając samopoczucie i pomagając w koncentracji.
Jest to jednak tylko pozorna ulga, ponieważ nie usuwa źródła stresu, a jedynie odwraca od niego uwagę. Nikotyna działa pobudzająco, wkrótce po zapaleniu jej poziom w organizmie spada, wywołując napięcie i objawy odstawienia. Aby je złagodzić, osoba uzależniona sięga po kolejnego papierosa, tworząc błędne koło - chwilowa ulga utrwala zarówno zależność fizyczną, jak i psychiczną
- Kiedyś tak się mówiło, że osoba paląca się lepiej skupia. To jest nieprawda, niestety, dlatego, że jednym z objawów odstawienia jest właśnie trudność w koncentracji. Więc papieros pomaga się skupić, ale pomaga na ten efekt, który sam wywołał, czyli spada nikotyna i są trudności w koncentracji. Więc to jest takie trochę błędne koło, - zauważyła ekspertka.
Nowe produkty nikotynowe. Ta sama pułapka w innym opakowaniu
Wraz ze spadkiem liczby osób palących tradycyjne papierosy i rosnącą świadomością na temat zagrożeń, które niesie za sobą palenie papierosów, producenci zaczęli szukać sposobów na utrzymanie się na rynku. I tak pojawiły się alternatywy: e-papierosy, tytoń podgrzewany, saszetki nikotynowe, a nawet waporyzatory witaminowe.
- Produkty typu heat-not-burn to papierosy nowej generacji, które zamiast spalania, podgrzewają tytoń. Efektem miało być mniejsze wydzielanie substancji smolistych i związków rakotwórczych, jednak w praktyce tytoń nadal zawiera nikotynę, która uzależnia równie silnie jak w tradycyjnych papierosach. Ponadto proces podgrzewania nie eliminuje toksycznych substancji, a w dymie potwierdzono obecność substancji rakotwórczych.
- E-papierosy, znane także jako vape’y, miały być przełomem w walce z uzależnieniem. Obecnie jednak wiadomo, że część osób uzależnionych od tradycyjnych papierosów zamieniło je na e-papierosy i nadal trwa w szkodliwym uzależnieniu. Płyny do e-papierosów mają w składzie nikotynę o wysokiej biodostępności, która szybko uzależnia. Z kolei wydmuchiwany aerozol nie jest "parą wodną", lecz zawiera związki toksyczne, które niosą ryzyko wielu chorób.
- Saszetki nikotynowe to małe woreczki wkładane pod wargę, wypełnione syntetyczną nikotyną i różnymi dodatkami. Zawierają bardzo wysokie dawki nikotyny, często przekraczające poziom osiągany w zwykłych papierosach. W dłuższej perspektywie mogą prowadzić do uzależnienia i potencjalnych problemów zdrowotnych w obrębie jamy ustnej i układu krążenia.
- Waporyzatory witaminowe często reklamowane są jako "naturalne, zdrowe i pozbawione ryzyka". Niestety, nie ma na to żadnych wiarygodnych dowodów naukowych. Produkty te nie podlegają ścisłym regulacjom, co zwiększa ryzyko obecności zanieczyszczeń i niskiej jakości składników, a substancje zapachowe i rozpuszczalniki mogą powodować podrażnienia dróg oddechowych czy stany zapalne. Są też już pierwsze dane na temat ich negatywnego wpływu na zdrowie jamy ustnej.
Alternatywy papierosów łączy jedno - utrzymują osobę palącą w uzależnieniu od nikotyny i podtrzymują szkodliwy dla zdrowia nawyk. Marketing tych produktów teoretycznie kierowany jest tylko do dorosłych, ale ich cechy zachęcają przede wszystkim młodzież. W efekcie w 2022 roku aż 23,4% dziewcząt i 21,2% chłopców w wieku 13–15 lat korzystało z e-papierosów! Kolorowe opakowania, nowoczesny wygląd urządzeń czy mnogość smaków (np. deserowych, owocowych, mentolowych) tworzą iluzję, że jest to coś nieszkodliwego. Jednak tak naprawdę to pułapka, ponieważ każdy z tych produktów może prowadzić do silnego uzależnienia już od najmłodszych lat.
- Mamy epidemię. Trzynasto-piętnastolatki - co czwarty używa e-papierosów. Przemysł próbuje, bardzo takim wyrafinowanym marketingiem, powiedzieć, że to jest lepsze, natomiast nie dajmy się oszukać, nie dajmy się zwieść. Nie dajmy się też zwieść temu, że to jest dobra opcja dla osób palących, żeby zredukować ich szkody (...). Statystyki najlepiej pokazują, że przemysł osiągnął sukces - powiedziała dr Cedzyńska
Rzucenie palenia to proces - jak wygląda krok po kroku?
Wiele osób palących nie postrzega palenia jako istotnego problemu lub zagrożenia dla zdrowia. Nie planują rozstać się z nałogiem albo uważają, że w ich przypadku jest to niemożliwe, ponieważ są tak silnie przywiązani do papierosowego rytuału.
- Zmiana zaczyna się w głowie. Czasem jest to tak późno, że musimy dowiedzieć się, że jesteśmy chorzy, ale najpierw musimy zmienić swoje nastawienia (...). To jest taka choroba (uzależnienie - przyp. reda), która ma tę biologiczną komponentę i tę psychologiczną. Na tą biologiczną mamy leki, mamy nikotynową terapię zastępczą, mamy cytyzynę, różne środki chemiczne dostępne bez recepty, niektóre droższe, niektóre tańsze, mamy tego sporo na rynku i one działają w taki sposób, że zmniejszają te objawy odstawienia, bo nikotyna jest narkotykiem. - zauważyła dr Cedzyńska.
Natomiast na te psychologiczne objawy, no to trzeba już rozmowy ze specjalistą.
Jednak, kiedy osoba uzależniona wreszcie zda sobie sprawę z negatywnych skutków i zacznie rozważać rzucenie papierosów, powinna wiedzieć, jak odpowiednio przejść przez ten proces. Pomocne będzie podzielenie go na kilka kroków.
Przygotowanie - to etap planowania strategii, ustalania konkretnej daty rzucenia palenia i szukania wsparcia. Można zacząć wprowadzać niewielkie modyfikacje w swoim zachowaniu: odraczać zapalenie pierwszego porannego papierosa, spisać liczbę wypalanych papierosów dziennie i z czasem stopniowo ją zmniejszać, notować w jakich sytuacjach sięga się po papierosa oraz jakie emocje temu towarzyszą. To także dobry moment, by dowiedzieć się, jakie są metody wspierające rzucenie palenia.
Działanie - to czas największego wyzwania, kiedy osoba przestaje palić i mierzy się z objawami odstawienia czy pokusami. W tym momencie szczególnie ważne jest wsparcie zarówno bliskich, jak i specjalistów. Warto korzystać z różnych form pomocy, m.in. poradnictwa czy farmakoterapii. Można także opracować strategie radzenia sobie w momentach kryzysowych, czyli ustalić, co zrobić, kiedy pojawi się ochota na papierosa i w jaki sposób można rozładować to napięcie.
Utrzymanie abstynencji - to etap, w którym wzmacniane są nowe nawyki i umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach bez sięgania po papierosa. Warto pamiętać, że niepowodzenie nie oznacza porażki. Jest to część procesu, a wiele osób potrzebuje kilku prób, zanim na dobre zerwie z nałogiem.
Co się dzieje z organizmem po rzuceniu palenia?
Już kilka godzin po ostatnim papierosie organizm zaczyna się regenerować!
- Po 20 minutach: tętno i ciśnienie zaczynają wracać do normy.
- Po 8 godzinach: poziom tlenu we krwi wzrasta, gdyż spada poziom tlenku węgla.
- Po 48 godzinach: zmysł smaku i węchu zaczyna się poprawiać.
- Po kilku tygodniach: poprawia się wydolność fizyczna, zmniejsza się kaszel.
- Po roku: ryzyko choroby wieńcowej spada o połowę.
- Po 10–15 latach: ryzyko nowotworu płuca może zbliżyć się do poziomu osoby nigdy niepalącej.
Wsparcie w zerwaniu z uzależnieniem
Rzucenie palenia to proces, który wymaga czasu i zaangażowania, dlatego warto szukać pomocy i wsparcia u specjalistów.
W Polsce działa bezpłatna Ogólnopolska Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym pod numerem: 801 108 108 lub z telefonów komórkowych: 22 211 80 15, gdzie można uzyskać konkretne porady. Warto również wejść na stronę jakrzucicpalenie.pl, gdzie znajduje się masa cennej wiedzy na temat skutecznego rozstania z nałogiem. Ponadto można korzystać z aplikacji mobilnych, które pomagają śledzić postępy: liczbę dni bez papierosa, zaoszczędzone pieniądze i odzyskane minuty życia.
Jeśli chcesz żyć dłużej i zdrowiej, podejmij decyzję już dziś! Robisz to dla siebie i dla swoich bliskich. Sięgaj po wsparcie ze sprawdzonych źródeł, porozmawiaj z lekarzem lub zadzwoń pod numer 801 108 108. Pamiętaj, nie musisz być w tym sam!
Zobacz także:
- Jak skutecznie rzucić palenie? Nasza redakcyjna koleżanka przetestowała kontrowersyjną metodę
- E-papierosy stały się nałogiem młodzieży. "Dzieci gorzej się uczą, mają problem z kontrolą emocji"
- Vapowanie plagą wśród młodzieży. Czym grozi? "Większość uczniów miała z tymi produktami kontakt"
Źródło zdjęcia głównego: GettyImages/LumineImages