Jałowiec pospolity nie ma wielkich wymagań: wystarczy mu dobrze nasłoneczniona przestrzeń i przepuszczalna gleba. Może być sucha i piaszczysta, a nawet jałowa. Przy tych minimalnych wymaganiach, lecznicze właściwości tego krzewu naprawdę potrafią zaskoczyć.
Jałowiec pospolity: opis
Jałowiec pospolity (Juniperus communis) to gatunek wiecznie zielonego krzewu lub drzewa iglastego, który wywodzi się z rodziny cyprysowatych. Nazwa jałowiec pochodzi od miejsca występowania rośliny. Najczęściej można bowiem jałowiec pospolity spotkać na nieużytkach, piaszczystych, suchych i jałowych glebach. W lecznictwie i kosmetyce wykorzystuje się zarówno igły, jak i owoce jałowca, tzw. szyszkojady, które dojrzewają dwa lata. Na krzaku jałowca można więc spotkać zielone (to pierwszoroczne owoce) i fioletowe (drugoroczne) kulki. Zbiór owoców następuje późną jesienią i zimą, kiedy kulki przyjmą kolor ciemnogranatowy.
Jałowiec pospolity: zastosowanie
Jałowiec pospolity miał i ma różnorodne zastosowania: od magii, przez ziołolecznictwo, kosmetologię, do fitoterapii. W dawnych czasach uważany był za narzędzie przeciwdziałania klątwom i złorzeczeniom. Posadzenie go w pobliżu domu miało zapewniać bezpieczeństwo i zdrowie, a także ochronę przed zarazami. Hipokrates z kolei zalecał jałowiec przede wszystkim kobietom: jako środek poronny, wywołujący miesiączkowanie i leczący upławy. W średniowieczu określano go mianem „zielonej apteki“ i wierzono, w cudowne właściwości jałowca pospolitego, choroby, takie jak wrzody czy czyraki miały znikać po przyjęciu naparu z jagód. Dzisiaj na szczęście nieco więcej wiemy o praktycznym zastosowaniu jałowca.
· Działanie moczopędne: to zasługa olejków eterycznych, flawonoidów, garbników, kwasów organicznych i związków cukrowych, a także soli mineralnych. Dzięki nim jałowiec doskonale sprawdza się w leczeniu chorób układu moczowego i zapalenia pęcherza moczowego.
· Na wspomaganie trawienia: nie bez przyczyny jałowiec od czasów staropolskich jest nadal konsekwentnie wykorzystywany w polskiej kuchni; wspomaga on pracę wątroby, wydzielanie żółci, soków żołądkowych; pozwala też pozbyć się nadmiaru gazów z organizmu.
· Na reumatyzm: olejek jałowcowy doskonale sprawdza się na nerwobóle i bóle reumatyczne, zapalenie korzonków nerwowych; w tym przypadku wcieramy go w skórę jako środek rozgrzewający. W postaci olejku lub maści jałowiec wykorzystuje się w bólach stawów, mięśni oraz przy problemach z hemoroidami.
W celach leczniczych wykorzystuje się przede wszystkim owoce, choć w niektórych mieszankach używa się także igieł. Dojrzałe owoce suszy się w temperaturze 30 stopni Celsjusza i przechowuje w szczelnie zamkniętych naczyniach. Trzeba jednak uważać, aby ich nie przesuszyć, wówczas bowiem tracą zapach, matowieją, a także znika część ich leczniczych właściwości.
Jałowiec pospolity: odmiany
Jałowiec pospolity jest bardzo rozpowszechniony i występuje praktycznie na całym obszarze. Najliczniejsze zespoły znajdziemy w północno-wschodniej części kraju, na Mazowszu i w rejonie Bydgoszczy. W Karkonoszach, Masywie Śnieżnika, Beskidzie Żywieckim, Tatrach i Bieszczadach występuje m.in. jałowiec pospolity halny.
Odmian uprawnych jałowca jest około 50. Różnią się one pokrojem (kolumnowy lub płożący/piramidalny), zwartością, kolorem, długością i ułożeniem liści. W pokroju piramidalnym znajdziemy odmianę typowo polską. „Anna Maria“ to odmiana bardzo wolno rosnąca. Po 10 latach osiąga 0,3 m wysokości i 0,4 m średnicy krzewu. Spośród odmian uprawnych wyróżniające się to: „Depressa Aurea” (o. Zadarniająca), „Green Carpet”, „Hibernica (o. Kolumnowa), Horstman (o. Przewisająca).
Jałowiec pospolity: uprawa
Jałowiec pospolity bez większych problemów możemy zasadzić w naszym przydomowym ogrodzie. Ma on małe wymagania siedliskowe, a przy tym jest odporny na suszę i działanie promieni słonecznych. Wymaga natomiast odpowiedniego nasłonecznienia. Choroby jałowca pospolitego wynikają z zalewania. Za to jest on mrozoodporny i nieczuły na zanieczyszczenia. Rozmnaża się go głównie za pomocą zdrewniałych sadzonek, które ukorzeniamy w piaskowo-torfowej mieszance.
Czy jałowiec pospolity jest pod ochroną?
Jałowiec pospolity, co wielu może zaskoczyć, jest obecnie pod ochroną. Co prawda od całkiem niedawna, bo nowelizacja ustawy o ochronie przyrody, która tę ochronę wprowadziła, pojawiła się w pierwszej połowie 2018 roku. Nowe przepisy zakazują ścinania jałowca przede wszystkim ze względu na ochronę szutrownika przecinka – owada, którego lęgowiska znajdują się właśnie w krzewach jałowca. Ponadto, eksperci z Ministerstwa Środowiska oraz ekolodzy podkreślają, że obecność jałowca pospolitego jest kluczowa dla bytowania licznych owadów i pajęczaków związanych z zaroślami tego gatunku. Jałowiec odgrywa istotną rolę biocenotyczną i nowa wersja ustawy ma pozwolić na ochronę tego gatunku. Oczywiście zakaz ścinania gałęzi nie jest równoznaczny z możliwością pozyskiwania owoców jałowca.
Autor: Redakcja Dzień Dobry TVN