Genezy temperamentu można szukać w teoriach starożytnych, jednak dopiero późniejsze odkrycia, przede wszystkim psychologów i neurobiologów, wskazały na główne cechy temperamentu i na współczesne rozumienie tego pojęcia. Co to jest temperament i czy można go zmienić?
Co to jest temperament? Geneza pojęcia
Wiedza potoczna nie rozróżnia dokładnie osobowości od temperamentu i charakteru. Zdaniem psychologów są to zróżnicowane pojęcia, które należy rozpatrywać rozłącznie. Dlatego warto zastanowić się nad tym, co to znaczy „temperament” z perspektywy starożytnej i współczesnej. Hipokrates jako pierwszy zaobserwował zależność pomiędzy biologicznymi aspektami życia człowieka i jego zachowaniami. Wyróżnił cztery główne rodzaje temperamentu:
- sangwinik (łac. sanguis – krew), czyli osoba optymistyczna, otwarta na doświadczenia, towarzyska, pełna energii, chociaż w relacjach międzyludzkich może być za bardzo dominująca,
- choleryk (gr. chole – żółć) to osoba, która lubi działać, jest ambitna, chętnie postrzega siebie w roli przywódcy, czasem jest bezwzględna,
- melancholik (gr. melas chole – czarna żółć) to osoba pesymistyczna, której towarzyszą lęki i wyróżnia ją brak pewności siebie oraz nadwrażliwość na krytykę innych,
- flegmatyk (gr. phlegma – flegma, spokój), czyli osoba, która jest spokojna, kontroluje swoje emocje i zachowania, wzbudza zaufanie oraz preferuje prace spokojne i indywidualne, które nie wymagają pośpiechu.
Współcześnie wiadomo, że rzadko zdarza się, aby występowały "czyste" typy temperamentu. Zwykle spotyka się typy mieszane, w których dominuje jeden z rodzajów temperamentu, ale widoczne mogą być także inne typy.
Iwan Pawłow, psycholog i behawiorysta, na początku XX wieku podszedł do kwestii temperamentu zupełnie inaczej niż badacze starożytni. Jego zdaniem temperament odpowiada rodzajowi układu nerwowego, który jest charakterystyczny dla danej jednostki. Według Pawłowa istnieją dwa główne rodzaje układu nerwowego, czyli silny i słaby. Buss i Plomin, badacze z drugiej połowy XX wieku, stwierdzili, że temperament uwarunkowany jest genetycznie i stanowi podstawę do kształtowania się osobowości. Ich zdaniem istnieją trzy cechy temperamentu, czyli emocjonalność, aktywność i towarzyskość. Najbardziej współczesną koncepcją jest regulacyjna teoria temperamentu Strelaua, polskiego psychologa urodzonego w 1931 roku w Gdańsku.
Temperament – definicja
Temperament, według regulacyjnej teorii temperamentu (RTT) Strelaua z 1998 roku, to "podstawowe względnie stałe cechy osobowości odnoszące się przede wszystkim do formalnych charakterystyk (energetycznych i czasowych) reakcji i zachowań" (Strelau 1998, s. 117). Cechy temperamentu są jednym ze składników osobowości, co oznacza, że temperament jest pojęciem węższym i odnoszącym się tylko do specyficznych cech. W tym miejscu należy dodać, że zdaniem Strelaua istnieje sześć głównych cech temperamentu, czyli:
- reaktywność emocjonalna, czyli sposób reagowania na bodźce,
- aktywność,
- wytrzymałość jednostki,
- wrażliwość sensoryczna, czyli wrażliwość zmysłowa,
- perseweratywność, czyli trwanie przy swoich zachowaniach pomimo zaniku bodźców (na przykład śpiewanie piosenki, którą usłyszało się kilka minut wcześniej),
- żwawość, czyli reagowanie szybkie, aktywne.
Temperament – psychologia i zmiany temperamentu
Badacze uważają, że temperament jest wrodzony oraz zależy od mechanizmów biologicznych i genetycznych, ale także spore znaczenie mają zmienne środowiskowe. Zdaniem Strelaua temperament jest możliwy do zmiany w toku doświadczeń życiowych jednostki, w przeciwieństwie do osobowości, która jest niezmienna i nie podlega modyfikacjom. Wielu fachowców uważa, że od dzieciństwa do dorosłości mogą pojawiać się zmiany, jeśli chodzi o temperament. Znaczenie mają zmienne środowiskowe oraz sposób wychowania dziecka. Rodzice, którzy starają się, aby ich dzieci zmodyfikowały swoje zachowania w zależności od sytuacji, mogą wpływać na temperament. Co to może dać w życiu dorosłym? Osoba po 20 roku życia zwykle ma ukształtowany temperament, jednak według niektórych nawet takie osoby mogą wprowadzać lekkie modyfikacje do jego struktury. Zdaniem części badaczy osobowość w toku życia ulega zmianom co 2–3 lata, dlatego temperament podąża za tymi zmianami i dopasowuje się. Dotychczasowe badania nad modyfikacją temperamentu są bardzo trudne i złożone, ponieważ są to tak zwane badania podłużne, które muszą trwać kilkanaście lub kilkadziesiąt lat na tych samych osobach badanych. Bez względu na te ograniczenia psychologowie zachęcają do pracy nad swoim charakterem i temperamentem.
Bibliografia: 1. Strelau J., Psychologia temperamentu, Warszawa 1998, s. 117.
Zobacz także:
- Modne swetry na jesień i zimę. Jakie fasony nosić w tym sezonie?
- Najpopularniejsza blogerka modowa świata wspomina początki kariery. "Nie miałam żadnych kontaktów"
- Daniel Craig w zaskakującym wyznaniu. "Odkąd pamiętam, chodzę do gejowskich barów"
Zobacz wideo: O różnych temperamentach w Dzień Dobry TVN
Autor: Adrian Adamczyk
Źródło zdjęcia głównego: Westend61