Na przestrzeni wieków granice państwa polskiego wielokrotnie się zmieniały lub całkiem z niej znikały. Wędrowała również polska ludność, rzadko z własnej woli. Dziś efektem wydarzeń z przeszłości jest polskie dziedzictwo kulturowe pozostawione poza jej aktualnymi granicami. Jego częścią są również cmentarze.
Wszystkich Świętych
W przedwojennej Polsce miasta Lwów i Wilno stanowiły, obok Warszawy i Krakowa, główne ośrodki administracji, kultury i nauki. Nie bez powodu to tam znajdują się jedne z największych polskich cmentarzy cywilno-wojskowych poza dzisiejszymi granicami państwa. Zresztą to położone właśnie w tych czterech miastach cmentarze zyskały miano polskich nekropolii narodowych:
- Powązkowski w Warszawie,
- Łyczakowski we Lwowie,
- Rakowicki w Krakowie,
- Cmentarz na Rossie w Wilnie.
Ponadto za granicami naszego kraju istnieje również bardzo wiele mniejszych i większych nekropolii w miastach, wsiach, wśród lasów i pól – wszędzie tam, gdzie była Polska, polskie osady lub uchodźcy.
Cmentarz Łyczakowski i Orląt Lwowskich we Lwowie (Ukraina)
Położony we Lwowie Cmentarz Łyczakowski został założony w 1786 r. Jest jedną z najstarszych nekropolii istniejących do dziś w całej Europie i miejscem pochówku wielu zasłużonych dla Polski i samego Lwowa ludzi kultury, nauki i polityki. Spoczywają tam m.in. Maria Konopnicka, Gabriela Zapolska, Konstanty Julian Ordon (to o jego reducie pisał w swoim wierszu Mickiewicz), Władysław Bełza, Stefan Banach i wielu innych.
Cmentarz położony jest na porośniętych starymi drzewami wzgórzach, a wiele nagrobków to zabytki w różnych stylach o wysokiej wartości artystycznej. Jego część stanowi niezwykle ważny dla polskiej historii Cmentarz Orląt Lwowskich – miejsce pochówku około 3000 młodych obrońców miasta poległych w latach 1918–1920 lub później. Obecnie cały cmentarz jest w pewnym sensie atrakcją turystyczną i destynacją tysięcy Polaków odwiedzających dzisiejszy Lwów i Ukrainę.
Cmentarz na Rossie w Wilnie (Litwa)
Cmentarz na Rossie w Wilnie to jedna z najważniejszych polskich nekropolii. To miejsce pochówku wielu wybitnych Polaków i zwykłych mieszkańców Wileńszczyzny. Po lewej stronie bramy cmentarza znajduje się grób matki Piłsudskiego - Marii z Billewiczów Piłsudskiej oraz urna z sercem marszałka.
Cmentarz na Rossie jest pięknie położony, na stromych wzgórzach morenowych o różnicy poziomów ok. 30 metrów. Po 1945 r. i utracie Wilna na rzecz ZSRR, był systematycznie i celowo dewastowany. Wiele z zachowanych tam zabytkowych pomników i kaplic znajduje się obecnie w złym stanie technicznym. Od 1990 r. konserwacją zabytkowych nagrobków zajmuje się miejscowy Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą. Podobnie jak ten we Lwowie, cmentarz w Wilnie jest odwiedzany przez tysiące Polaków każdego roku.
Polski Cmentarz w Teheranie (Iran)
W czasie II wojny światowej w 1942 r. miała miejsce ewakuacja Polaków zmuszonych do przebywania wcześniej w ZSRR. Wówczas 115 tys. osób trafiło do Iranu, z czego około 25 tys. cywili, a wśród nich 13 tys. dzieci. Polacy stali się wówczas uchodźcami wojennymi i w niedługim czasie zaczęli się tam organizować, otwierać różnego typu biznesy.
Wojna trwała kolejne lata, a Polacy w Iranie żyli i umierali. We wschodniej części Teheranu powstał polski cmentarz, będący częścią istniejącego Dulab. Pochowano tam 1937 Polaków, w tym 409 wojskowych - głównie żołnierzy Armii Polskiej gen. Władysława Andersa. Większość tych osób zmarła na skutek utraty zdrowia w trakcie przymusowego przebywania na terenie ZSRR. Dziś Polski Cmentarz w Teheranie to miejsce pamięci o ludziach, którzy zostali zmuszeni do opuszczenia swoich domów, do których nigdy nie powrócili.
Polskie cmentarze za granicą – kto się nimi zajmuje?
Opieką nad położonymi poza granicami kraju zabytkowymi polskimi nekropoliami, kwaterami cmentarnymi i obiektami sztuki sepulkralnej zajmuje się przede wszystkim Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Resort przeznacza pieniądze na kompleksowe prace konserwatorskie, inwentaryzacyjne i dokumentacyjne na tych i wielu innych cmentarzach, zarówno za wschodnią, jak i zachodnią granicą Polski. Zajmują się tym również liczne organizacje i stowarzyszenia jak Odra-Niemen czy Mogiłę Pradziada Ocal od Zapomnienia. Na terenie Ukrainy, Białorusi czy Litwy bardzo często te miejsca opieką otaczają miejscowi Polacy.
Jesteśmy serwisem kobiecym i tworzymy dla Was treści związane ze stylem życia. Pamiętamy jednak o sytuacji w Ukrainie. Chcesz pomóc? Sprawdź, co możesz zrobić. Pomoc. Informacje. Porady.
Zobacz także:
- Wesoły Cmentarz, czyli niezwykła atrakcja turystyczna w Rumunii
- Czego nie wolno robić na cmentarzach? Za te zachowania może czekać nas surowa kara
- Zwiedzanie Lwowa – jakie są największe atrakcje turystyczne?
Autor: Diana Ryściuk
Źródło zdjęcia głównego: iStockphoto