Do uprawnień prezydenta należy rozwiązanie parlamentu. W niektórych systemach parlamentarnych prezydent nie jest w żaden sposób ograniczony w swojej decyzji (np. Niemcy), w innych systemach muszą zostać spełnione określone warunki (np. Wielka Brytania). System parlamentarny występuje zarówno w monarchii, jak i republice. W monarchii najczęściej odznacza się przewagą premiera nad monarchą.
Więcej:
- 6 miesięcy bez ZUS. Co jeszcze przewiduje konstytucja biznesu?
- Sejm uchwalił nowelizację dotyczącą matur
- Sejm pracuje nad projektem "500 plus" na pierwsze dziecko
Podstawowe cechy systemu parlamentarnego
Fundamentem parlamentaryzmu jest ścisłe rozdzielenie funkcji szefa rządu i głowy państwa. System ten ukształtował się w Wielkiej Brytanii, obecnie funkcjonuje w zdecydowanej większości krajów europejskich. Funkcjonowanie systemu parlamentarnego opiera się na systemie dwu- lub wielopartyjnym, a także na trójpodziale władzy. Cechą wyróżniającą jest ścisła współpraca przedstawicieli władzy ustawodawczej i wykonawczej. Najczęściej parlament ma pozycję równorzędną lub dominującą w stosunku do rządu parlamentarnego, który powoływany jest z większości parlamentarnej. Jeżeli parlament skieruje w stosunku do rządu wotum nieufności, to musi on ustąpić. Posłowie mają prawo do pełnienia funkcji ministra i premiera.
Systemy parlamentarne – główne typy
W ramach systemów parlamentarnych można wyróżnić cztery ich główne typy:
- System kanclerski to system rządów parlamentarnych obowiązujący w Niemczech. Podstawowymi zasadami ustrojowymi w tym kraju są: federalizm, demokratyzm oraz funkcja państwa socjalnego. Niemcy to dobrowolna federacja krajów związkowych, które noszą nazwę landów. Każdy z tych krajów ma własny parlament (landtag) i własny rząd. Na poziomie federalnym kanclerz posiada praktycznie pełnię władzy wykonawczej. Wybierany jest przez niższą izbę parlamentu, czyli Bundestag. Do izby tej należy też większość władzy prawodawczej. Bundestag wybierany jest w wyborach mieszanych, proporcjonalnie-większościowych z 5% progiem wyborczym. Izba wyższa, Bundesrat, pełni funkcję kontrolną i składa się z delegatów rządów krajowych.
- System parlamentarno-komitetowy występuje w Szwajcarii i San Marino, niektórych państwach bloku wschodniego. Swoją genezę republika parlamentarna ma w rewolucyjnej Francji – powstała w ramach Komuny Paryskiej i konstytucji jakobińskiej z 1793 roku. Podstawową zasadą tego systemu parlamentarnego jest brak jakiegokolwiek podziału władzy – jej pełnię posiada parlament, są to więc w pełnym tego słowa znaczeniu rządy parlamentarne. Powołuje wszystkie pozostałe organy państwowe, a także kontroluje realizacją zadań, które sam wyznacza. Rząd wybierany jest przez parlament i przed nim odpowiada.
- System parlamentarno-gabinetowy – w tym systemie demokracji parlamentarnej rząd i premier powoływani są przez parlament, ale przy istotnej współpracy z prezydentem. Rząd odpowiada przed parlamentem, który może zastosować wobec niego wotum zaufania lub wotum nieufności. Rząd powoływany jest spośród przedstawicieli partii posiadającej największe poparcie w parlamencie. Funkcją głowy państwa jest przede wszystkim reprezentowanie kraju, a wszystkie dokumenty podpisywane przez prezydenta wymagają kontrasygnaty. Ten rodzaj rządów parlamentarnych powstał w Anglii w XVIII-XIX wieku, a obecnie funkcjonuje m.in. w Polsce, Hiszpanii i w Danii.
- System gabinetowo-parlamentarny – jest to system zbliżony w swych założeniach do systemu parlamentarno-gabinetowego, z tym że w tym przypadku to rząd ma przewagę nad parlamentem. Prezydent również pełni tylko funkcję reprezentacyjną. System oparty jest na dwupartyjności, parlament powołuje rząd, nie ma rozdziału władzy. Premier wybierany jest automatycznie w momencie wybrania zwycięskiej partii, rząd też może wystąpić z wnioskiem o rozwiązanie parlamentu. Najlepszym przykładem tego rodzaju systemu parlamentarnego jest Wielka Brytania.
System parlamentarny w Polsce – jak się kształtował?
Początki systemu parlamentarnego w Polsce sięgają XV wieku. Wtedy to ukształtował się dwuizbowy sejm, w skład którego wchodził senat i izba poselska. Umowną datą powstania dwuizbowego sejmu jest rok 1493, kiedy zwołano sejm w Piotrkowie. Sejm wyodrębnił się ze zjazdów walnych, które gromadziły przedstawicieli wszystkich dzielnic Polski. Składał się on z trzech stanów sejmujących: króla, senatu i izby poselskiej. Członkowie senatu pełnili swoją funkcję dożywotnio, natomiast przedstawicieli do Izby Poselskiej wybierano na sejmikach przedsejmowych. W XVI wieku Sejm walny stał się instytucją mającą decydujący wpływ na politykę państwa. Do jego najważniejszych kompetencji zaliczyć trzeba uchwalanie podatków, decyzje dotyczące polityki zagranicznej, a także zwoływanie pospolitego ruszenia.
Autor: Redakcja Dzień Dobry TVN