- Od lipca 2025 r. w Polsce obowiązuje nowy schemat badań przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy. Do programu włączono testu molekulany HPV HR z genotypowaniem typów 16 i 18 oraz cytologię na podłożu płynnym (LBC).
- Test HPV HR jest rekomendowany przez WHO i UE jako podstawowa metoda przesiewowa.
- Z badań w ramach programu mogą skorzystać wszystkie ubezpieczone w ramach NFZ kobiety w wieku 25-64 lat. Udział w programie jest bezpłatny i nie wymaga skierowania.
- Łatwe zapisy – można zarejestrować się przez centralną e-rejestrację w Internetowym Koncie Pacjenta (IKP), aplikacji mojeIKP lub bezpośrednio w placówce
Przełom w profilaktyce raka szyjki macicy
Już od lipca 2025 roku kobiety w Polsce mogą skorzystać z nowego schematu badań przesiewowych w kierunku raka szyjki macicy. Do finansowanego przez Narodowy Fundusz Zdrowia programu profilaktyki włączono test HPV HR z genotypowaniem wirusów 16 i 18 oraz cytologię o podłożu płynnym (LBC). Zmiana dostosowuje polską profilaktykę do standardów stosowanych w wielu europejskich krajach oraz rekomendacji Światowej Organizacji Zdrowia. Przyjęty w Polsce schemat badań przesiewowych jest całkowicie zgodny z zaleceniami Komisji Europejskiej opublikowanymi także w tym roku.
Badania te pozwalają wykryć zarówno obecność wirusa brodawczaka ludzkiego, czyli HPV, jak i ewentualne zmiany w komórkach szyjki macicy. Dzięki temu możliwe jest wykrycie zagrożenia na bardzo wczesnym etapie, a tym samym powstrzymanie choroby, zanim zacznie się rozwijać.
Dlaczego wprowadzono test HPV HR?
W Dzień Dobry TVN dr hab. Andrzej Nowakowski, profesor Narodowego Instytutu Onkologii - im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie, specjalista położnictwa i ginekologii oraz ginekologii onkologicznej, oraz kierownik Zakładu Diagnostyki Genetycznej i Molekularnej Nowotworów dr n. med. Andrzej Tysarowski opowiedzieli widzom, dlaczego w programie profilaktyki raka szyjki macicy wprowadzono test HPV HR.
Jak przekazał dr hab. Andrzej Nowakowski, rak szyjki macicy w ogromnej części przypadków wywoływany jest przez wirusa brodawczaka ludzkiego – HPV. Jeśli zostanie wykryty odpowiednio wcześnie, możliwe jest zatrzymanie całego procesu chorobowego, zanim pojawią się zmiany nowotworowe.
- Wirus HPV, czyli wirus brodawczaka ludzkiego, wywołuje szereg chorób, w tym choroby nowotworowe. U obu płci wywołuje także nowotwory regionu głowy i szyi. U kobiet także znaczna część przypadków raka pochwy. Genotypy oznaczone numerem 16 i 18, to one są odpowiedzialne za około 70% zachorowań na raka szyjki macicy na całym świecie - tłumaczył dr hab. Andrzej Nowakowski.
Test HPV HR jest tzw. testem molekularnym. Umożliwia wykrycie materiału genetycznego wirusa o wysokim ryzyku onkogennym w próbce pobranej z szyjki macicy. Szuka się więc zmienionych chorobowo komórek, zawierających wirusa, nim zdąży rozwinąć się rak.
Test HPV HR jest blisko dwa razy skuteczniejszy niż klasyczna cytologia w wykrywaniu stanów przedrakowych szyjki macicy. Dlatego w badaniach profilaktycznych zaczyna się od tego testu.
- Jedną z najbardziej czułych metod do wykrywania wirusa HPV jest test genetyczny, jest to test HPV-HR. Nie tylko mówi, że wirus jest, ale mówi, z jakiego typem wirusa HPV mamy do czynienia - dodał dr n. med. Andrzej Tysarowski.
Kiedy wykonuje się cytologię na podłożu płynnym?
- W tej chwili w programie profilaktyki doszło do bardzo gruntownych zmian, polegających na wprowadzeniu właśnie badania molekularnego HPV-HR, jako pierwszorzędowego badania przesiewowego. Program profilaktyki jest dedykowany kobietom pomiędzy 25 a 64 rokiem życia i te badania wykonujemy raz na 5 lat. Cytologia na podłożu płynnym jest wykonywana tylko i wyłącznie u pacjentek z dodatnim wynikiem testu HPV-HR. W przypadku dodatniego wyniku badania na obecność HPV-HR automatycznie laboratorium molekularne przekazuje próbkę do laboratorium i on jest już oceniany pod mikroskopem przez fachowy personel - powiedział w Dzień Dobry TVN dr hab. Andrzej Nowakowski.
Należy wspomnieć, że nie każda kobieta uczestnicząca w programie badań przesiewowych raka szyjki macicy, będzie miała wykonywaną cytologię na podłożu płynnym. Jest to badanie drugiego etapu, które jest wykonywane w każdym przypadku dodatniego wyniku testu HPV HR. Ujemny wynik testu HPV HR oznacza brak obecności wirusa wysokiego ryzyka. W takiej sytuacji nie ma potrzeby wykonywania dodatkowych badań, a kolejny test należy powtórzyć po pięciu latach, dlatego że ryzyko rozwoju raka szyjki macicy w tym okresie jest bardzo niskie.
Natomiast, jeśli test wykaże obecność wirusa, to z tej samej próbki wykonuje się cytologię na podłożu płynnym. Dzięki temu można od razu sprawdzić, czy wirus zdążył już wpłynąć na komórki szyjki macicy. W ten sposób każda kobieta jest badana w taki sposób, jaki w danym momencie jest dla niej najbardziej właściwy.
Jakie są zalety dwuetapowego schematu?
Do tej pory wykonywano klasyczną cytologię, która ma jednak pewne ograniczenia – nie wykrywa wszystkich stanów przedrakowych i raka. Nowa metoda ma o wiele wyższą czułość, tzn. zdolność do wykrywania prawie wszystkich stanów przedrakowych.
Cytologia na podłożu płynnym służy jako badanie drugiego etapu, aby określić czy są już zmiany chorobowe w komórkach i jak bardzo się rozwinęły. To połączenie daje najwyższą skuteczność i wydłuża czas wykonywania badań profilaktycznych, jeśli wynik jest prawidłowy.
Badanie trwa kilka minut, jest bezbolesne i możliwe do wykonania przez lekarza ginekologa lub uprawnioną położną.
Jak wykonuje się cytologię na podłożu płynnym? Lekarz lub położna pobiera wymaz z szyjki macicy za pomocą jednorazowej szczoteczki, którą umieszcza się w specjalnym pojemniku z płynem. Płyn ten zabezpiecza wszystkie pobrane komórki, dzięki czemu większa ich liczba trafia do analizy.
W laboratorium próbka jest przygotowywana tak, aby usunąć elementy utrudniające ocenę.
- Oba typy badań cytologicznych, czy to jest rozmaz, czy cytologia na podłożu płynnym, są pobierane za pomocą szczoteczki z szyjki macicy. Jest to badanie nieinwazyjne, niebolesne i łatwe w wykonaniu - potwierdza dr hab. n.med Monika Durzyńska, kierowniczka Zakładu Patomorfologii Nowotworów.
Wirus HPV może dotyczyć każdego z nas
HPV jest jednym z najczęściej występujących wirusów na świecie. W ciągu życia 80 proc. kobiet i mężczyzn zetknie się z którąś z jego odmian. Większość zakażeń minie samoistnie, ponieważ organizm potrafi zwalczyć tego wirusa, jednak typy wysokiego ryzyka mogą się utrzymać w organizmie przez lata i powodować zmiany w komórkach, które z czasem mogą przekształcić się w nowotwór.
U kobiet jest to w większości przypadków rak szyjki macicy, ale także sromu lub pochwy, a u mężczyzn rak prącia. W przypadku obu płci może wystąpić rak odbytu i niektóre nowotwory głowy i szyi. Rocznie wykrywa się ponad 2200 nowych przypadków raka szyjki macicy. Zakażenie HPV jest przyczyną niemal 100 proc. przypadków tego nowotworu.
- W Polsce około 2200 kobiet zachorowuje na raka szyjki macicy i notujemy około 1300 zgonów z powodu raka szyjki macicy - dodał dr hab. Andrzej Nowakowski.
Wirus może nie dawać żadnych objawów a zakażenie może rozwijać się i wywoływać zmiany nowotworowe. One dają objawy chorobowe przeważnie wtedy, gdy są już zaawansowane.
Jak chronić się przed wirusem HPV?
Są dwa sposoby na ochronę przed wirusem HPV. Pierwszym z nim są szczepienia, które pozwalają uniknąć zakażenia i chorób przez niego wywoływanych. W Polsce są one bezpłatne dla dziewczynek i chłopców w wieku od 9 do 14 lat. Drugim sposobem jest wykonywanie regularnych badań przesiewowych – wykryją wirusa lub zmiany w komórkach na bardzo wczesnym etapie. Łącząc te dwa działania, mamy szansę na wyeliminowanie raka szyjki macicy w przyszłości.
Jak zarejestrować się na badanie?
Możemy to zrobić bezpośrednio w placówce lub online – przez Internetowe Konto Pacjenta lub aplikację mojeIKP.
Wchodzimy w zakładkę „e-zdrowie”, następnie „Plan leczenia”, „Rejestracja na wizyty”, „Umów wizytę lub badanie” i „Profilaktyka raka szyjki macicy”. Wybieramy datę i miejsce oraz potwierdzamy wizytę. Jest możliwość zmiany terminu lub odwołania wizyty online. W zakładce „profilaktyka” na Narodowym Portalu Onkologicznym dostępna jest mapa placówek, gdzie możemy znaleźć placówkę po kodzie pocztowym zamieszkania.
Aby wynik badań był wiarygodny, warto przyjść na nie po miesiączce najlepiej minimum 4 dni po jej zakończeniu, unikać współżycia przez kilka dni przed wizytą, nie stosować leków dopochwowych przed badaniem przez min. 24 godziny, odczekać co najmniej jeden dzień od ostatniego badania ginekologicznego.
Z badań mogą skorzystać wszystkie ubezpieczone w NFZ kobiety w wieku 25-64 lat. Program jest bezpłatny i nie wymaga skierowania.
Gdzie znajdziesz więcej informacji?
Rak szyjki macicy to jeden z niewielu nowotworów, któremu można niemal całkowicie zapobiec. Jest to możliwe dzięki wczesnemu wykrywaniu zmian przedrakowych lub poprzez zapobieganie zakażeniu wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) dzięki szczepieniom.
Rakowi szyjki macicy można zapobiec. Umów się na badanie!
Więcej informacji znajdziesz także w materiale wideo.
Zobacz także:
- Jakie szczepienia wykonać przed podróżą do egzotycznych krajów? "Nawet na ostatnią chwilę"
- Szczepienia nie tylko dla dzieci. Dlaczego należy je powtarzać w dorosłym życiu?
- Szczepienia przeciw HPV to najskuteczniejszy sposób ochrony przed rakiem. Sprawdź, co powinieneś o nich wiedzieć
Źródło zdjęcia głównego: ddtvn