Uzależnienie od alkoholu – przewlekła choroba
Wbrew stereotypom uzależnienie od alkoholu nie jest efektem braku silnej woli. To choroba przewlekła, która jest porównywalna do cukrzycy czy nadciśnienia. Na jej rozwój zwykle wpływają czynniki biologiczne, psychiczne i społeczne.
Alkohol działa silnie uzależniająco na układ nagrody w mózgu. Choć układ nagrody ma kluczowe znaczenie dla zdrowego funkcjonowania człowieka, to nieprawidłowości w jego działaniu mogą stać się źródłem uzależnień, gdy sztuczne bodźce (np. narkotyki, alkohol) nadmiernie go pobudzają, prowadząc do obsesyjnego poszukiwania przyjemności.
Dodatkowo stres, doświadczenie traumy i trudności w radzeniu sobie z emocjami, presja otoczenia, wzorce rodzinne oraz łatwy dostęp do alkoholu znacznie potęgują ryzyko uzależnienia. Znaczenia mają także przekazy medialne, które przedstawiają alkohol jako nieodłączny element życia towarzyskiego, dobrej zabawy lub sposób na relaks i oderwanie się od codzienności. Tego typu zabiegi marketingowe również przyczyniają się do tego, że chętnie sięgamy po alkohol, nie zważając na negatywne skutki picia.
Warto mieć świadomość, że w trunkach z procentami znajduje się substancja rakotwórcza, czyli etanol, dlatego każda spożyta ilość tego typu napoju, niezależnie od rodzaju, ma potencjał kancerogenny.[1]
Etanol zwiększa ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych, w tym nowotworów złośliwych, m.in.: raka jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku, wątroby, żołądka, jelita grubego, odbytnicy czy raka piersi.
W Polsce każdego roku umiera co najmniej 10 tys. osób z powodu chorób wątroby spowodowanych piciem alkoholu. Niektórzy lekarze uważają, że liczba ta może nawet oscylować wokół 20 tys. - 30 tys. Są to zgony, których można by było uniknąć gdyby ograniczyć poziom konsumpcji napojów alkoholowych.
Jedną z konsekwencji picia alkoholu może być uzależnienie, które rozpoznaje się wtedy gdy w okresie ostatniego roku występują co najmniej 3 z niżej wymienionych 6 objawów:
- silne pragnienie lub poczucie przymusu picia tzw. "głód alkoholowy", który często pojawia się nagle lub pod wpływem stresu, co prowadzi do uporczywej myśli o napiciu się alkoholu,
- upośledzona kontrola nad ilością i częstotliwością spożywania alkoholu, która polega na trudnościach z ograniczeniem lub zaprzestaniem picia alkoholu np. osoba planuje wypić niewiele ale pomimo takiego postanowienia pije o wiele więcej i nie potrafi zakończyć picia,
- wystąpienie fizjologicznych objawów odstawienia takich jak drżenie, nudności, lęk, drażliwość czy zaburzenia snu, gdy osoba próbuje ograniczyć lub zaprzestać picia,
- zmiana tolerancji na alkohol tzn. potrzeba zwiększania dawki alkoholu, by uzyskać pożądany efekt, lub zmniejszona reakcja organizmu na tę samą dawkę alkoholu,
- zaniedbywanie innych sfer życia i źródeł przyjemności, które polega na ograniczaniu lub rezygnacji z pasji, zainteresowań, obowiązków zawodowych lub społecznych na rzecz zdobywania, przyjmowania lub dochodzenia do siebie po spożyciu alkoholu,
- uporczywe kontynuowanie picia, pomimo świadomości występowania szkodliwych następstw takich jak problemy zdrowotne, w tym psychiczne, problemy społeczne lub zawodowe.
Szacuje się, że w Polsce jest około 600 do 800 tys. osób uzależnionych od alkoholu, z czego tylko nieco ponad 10% podejmuje leczenie w placówkach terapii uzależnień. Kolejne 2 mln. osób może pić w sposób ryzykowny. Niektóre z tych osób korzystają ze wsparcia grup samopomocowych Anonimowi Alkoholicy, które mają w Polsce długą tradycje działania i są dostępne w wielu miejscowościach. Jeszcze inni trzeźwieją w abstynenckich stowarzyszeniach, inni podejmują wysiłki na rzecz trzeźwości samodzielnie.
Zawsze jednak warto pamiętać, że profesjonalne wsparcie jest w Polsce szeroko dostępne i bezpłatne, także dla osób nieubezpieczonych i ich rodzin.
Picie ryzykowne
Uzależnienie od alkoholu poprzedzone jest fazą picia ryzykownego. Chodzi o spożywanie alkoholu w ilościach lub w sposób, który zwiększa ryzyko wystąpienia chorób somatycznych np. wątroby, układu krążenia czy zaburzeń psychicznych takich jak zaburzenia depresyjne, czy też prowadzi do problemów w relacjach społecznych czy wypadków. Taki wzorzec picia powinien stanowić dla pijącego i jego bliskich sygnał alarmowy, że należy ograniczyć picie i jeśli to konieczne zwrócić się o pomoc do specjalisty.
Społeczne i ekonomiczne skutki uzależnienia
Konsekwencje uzależnienia od alkoholu nie dotyczą tylko osoby pijącej – dotykają one całej rodziny i najbliższego otoczenia. Przemoc domowa, rozpad relacji społecznych, problemy wychowawcze i emocjonalne dzieci to jedne z najbardziej bolesnych konsekwencji. Koszty ponosi również całe społeczeństwo.
Szacuje się, że w Polsce co najmniej 13% dzieci i młodzieży do 18 roku życia potrzebuje profesjonalnego wsparcia i pomocy tylko dlatego, że wzrasta w rodzinie z problemem alkoholowym.
Statystyki wskazują, że w Polsce rocznie ponad 100 tys. osób doznaje przemocy domowej, z tego większość w związku z alkoholem. Są to tylko ujawnione (zgłoszone służbom i skutkujące uruchomieniem procedury "Niebieskiej Karty") przypadki przemocy domowej.
Do tego dochodzą wypadki drogowe: z danych policji wynika, że użytkownicy dróg (kierujący, piesi, pasażerowie) będący pod wpływem alkoholu uczestniczą w około 10% ogółu wypadków w ruchu drogowym.
Z raportu Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom wynika, że roczne straty gospodarki Polski z powodu nadużywania alkoholu sięgają co najmniej 93,3 miliarda złotych. Wliczają się w to:
- koszty leczenia osób po spożyciu procentowych trunków oraz osób uzależnionych,
- koszty pracy policji i wymiaru sprawiedliwości związane z przestępstwami popełnionymi przez osoby pod wpływem alkoholu,
- koszty utraconego PKB z powodu absencji w pracy,
- koszty pomocy społecznej kierowane do osób i rodzin dotkniętych przemocą osób będących pod wpływem alkoholu.
Z danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wynika, że w 2024 roku wystawiono około 9,5 tys. zwolnień lekarskich związanych bezpośrednio z nadużyciem alkoholu.
Leczenie uzależnienia jest bezpłatne i dostępne.
Gdzie szukać pomocy?
Osoby uzależnione, a także ich bliscy mogą korzystać z kompleksowego leczenia finansowanego przez Ministerstwo Zdrowia, które jest dobrowolne, bezpłatne i nie wymaga ubezpieczenia. Aby skorzystać z poradni leczenia uzależnień nie trzeba mieć skierowania, potrzebne jest ono tylko do leczenia stacjonarnego.
Dostępne formy pomocy obejmują:
- psychoterapię indywidualną, grupową i rodzinną,
- porady terapeutyczne i konsultacje psychiatryczne,
- farmakoterapię wspierającą leczenie depresji czy zaburzeń lękowych,
- treningi umiejętności społecznych i zapobiegania nawrotom,
- turnusy rehabilitacyjne - intensywne programy terapeutyczne w różnych trybach: ambulatoryjnym, dziennym, stacjonarnym.
Mapę placówek oferujących pomoc można znaleźć na stronie www.kcpu.gov.pl/mapa.
Trzeźwość to nie tylko rezygnacja z alkoholu – to przede wszystkim świadomy wybór stylu życia bez alkoholu w trosce o zdrowie psychiczne, fizyczne i relacje z innymi ludźmi. Artykuł powstał w ramach kampanii "Planuję Długie Życie" realizowanej przez Ministerstwo Zdrowia w ramach Narodowej Strategii Onkologicznej.
Źródła:
[1] https://kcpu.gov.pl/wp-content/uploads/2024/01/Rakotworcze-dzialanie-alkoholu-to-nie-mit-to-fakt.pdf
Źródło zdjęcia głównego: GettyImages / FG Trade