Nagroda Nobla przyznawana jest za odkrycia i kluczowe prace w dziedzinie chemii, fizyki, medycyny lub fizjologii oraz literatury. Za działania na rzecz pokoju na świecie przyznawana jest Pokojowa Nagroda Nobla. Od 1968 roku wybiera się także laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii. Dotychczas Polska poszczycić się może aż ośmioma noblistami reprezentującymi różne dyscypliny.
Nagroda Nobla – historia i początki
Nagroda Nobla to prawdopodobnie największy prestiż i wyróżnienie, które może otrzymać dany reprezentant nauki za swoje osiągnięcia i odkrycia. Chociaż nagrody znane są na całym świecie, dziwić może fakt, że ich istnienie zawdzięcza się tylko jednemu człowiekowi. Mowa oczywiście o Alfredzie Noblu, zdolnym szwedzkim przedsiębiorcy, który zasłynął m.in. z wynalezienia dynamitu. Alfred Nobel zmarł w 1896 roku. Do tego czasu zdążył zarejestrować aż 355 patentów.
Nagroda sygnowana jego imieniem jest konsekwencją ostatniej woli zmarłego. W swoim testamencie Nobel zaznaczył, że pragnie, aby wszystkie jego aktywa zostały "ulokowane bezpiecznie w papierach tworzących fundusz, którego procenty każdego roku mają być rozdzielone w formie nagród tym, którzy w roku poprzedzającym przynieśli ludzkości największe korzyści". Przez samego Nobla zostały sprecyzowane takie kategorie przyszłych nagród jak fizyka, chemia, fizjologia lub medycyna, literatura i pokój na świecie.
Początkowo testament zmarłego był kwestionowany. Ostatecznie jednak jego wola została zrealizowana. W rezultacie w 1901 roku w Sztokholmie w Królewskiej Akademii Muzycznej odbyła się pierwsza uroczystość wręczenia Nagrody Nobla. Wówczas wręczono ją tylko w kategorii "pokój na świecie". Otrzymali ją Jean Henri Dunant, założyciel organizacji „Czerwony Krzyż”, oraz Frédéric Passy, ekonomista, polityk, działacz pacyfistyczny i prezes Unii Międzyparlamentarnej. Od 1902 roku wyróżnienia wręczane są przez króla Szwecji. Uroczystość odbywa się zawsze 10 grudnia – jest to data śmierci Alfreda Nobla.
Dziedziny przyznawania Nagrody Nobla i benefity finansowe
Zgodnie z testamentem Alfreda Nobla nagrody przyznawane miały być w pięciu dziedzinach. W 1968 roku nastąpiło jednak rozszerzenie o jeszcze jedną dziedzinę – ekonomię. Jednocześnie zdecydowano o dalszym nie poszerzaniu dyscyplin noblowskich. Corocznie przyznawana jest Nagroda Nobla w następujących dziedzinach:
- fizyka – nagroda przyznawana przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk,
- chemia – również nadawana przez Królewską Szwedzką Akademię Nauk,
- literatura – otrzymuje się ją za „wybitną pracę na rzecz idealistycznych tendencji”, a laureatów wybiera niezależna Akademia Szwedzka,
- fizjologia lub medycyna – nagroda przyznawana jest przez Instytut Karolinska,
- Pokojowa Nagroda Nobla – Norweski Komitet Noblowski nadaje ją osobom, które wyróżniają się na płaszczyźnie starań o zachowanie pokoju na świecie, a także „likwidację lub redukcję stałych armii oraz za udział i promocję stowarzyszeń pokojowych”,
- ekonomia – nagroda Banku Szwecji im. Alfreda Nobla za wyjątkowe odkrycia i dorobek naukowy w naukach ekonomicznych.
Laureat nagrody otrzymuje medal i dyplom honorowy. Uroczystości wręczenia nagrody obserwują światowe media, a całość ma charakter bardzo ekskluzywny. Nobliści wyróżnieni są także w sposób finansowy – otrzymują aż dziewięć milionów koron szwedzkich (przed 2017 rokiem – 8 milionów, wcześniej, do 2012 roku – 10 milionów). Oznacza to równowartość około 4 milionów złotych.
Polacy, którzy otrzymali Nagrodę Nobla
Polska może pochwalić się aż ośmioma laureatami Nagrody Nobla. Wyróżnienia otrzymali (w kolejności chronologicznej):
- Maria Skłodowska-Curie – otrzymała nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki (1903), a następnie w dziedzinie chemii wraz z mężem, Pierrem Curie (1911),
- Henryk Sienkiewicz – Nagroda Nobla w dziedzinie literatury (1905),
- Władysław Reymont – Nagroda Nobla w dziedzinie literatury (1924),
- Czesław Miłosz – Nagroda Nobla w dziedzinie literatury (1980),
- Lech Wałęsa – Pokojowa Nagroda Nobla (1983),
- Józef Rotblat – Pokojowa Nagroda Nobla (1995),
- Wisława Szymborska – Nagroda Nobla w dziedzinie literatury (1996),
- Olga Tokarczuk – Nagroda Nobla w dziedzinie literatury za 2018 rok (przyznano w 2019 roku).
Jesteśmy serwisem kobiecym i tworzymy dla Was treści związane ze stylem życia. Pamiętamy jednak o sytuacji w Ukrainie. Chcesz pomóc? Sprawdź, co możesz zrobić. Pomoc. Informacje. Porady.
Zobacz także:
- Nagroda Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii przyznana. Kto i za co ją dostał?
- Przyznano Nagrodę Nobla z fizyki. "Podarowali ludzkości narzędzia do badania"
- 27. rocznica Nagrody Nobla dla Wisławy Szymborskiej. "Za siłę poetyckiego spojrzenia"
Autor: Adrian Adamczyk
Źródło zdjęcia głównego: Jakub Kamiński/East News