Przed masowym powstawaniem dróg i rozrostem miejskich aglomeracji nie istniała potrzeba tworzenia korytarzy ekologicznych. Można powiedzieć, że kiedyś wszystkie tereny były swoistym korytarzem ekologicznym. W chwili obecnej korytarze ekologiczne w Polsce gwarantują możliwość przeżycia i rozmnażania się wielu zagrożonym gatunkom. Najwięcej korytarzy zlokalizowanych jest na Podlasiu i na Podkarpaciu oraz w województwach zachodnich, ale nie brak ich także np. w Małopolsce.
Co to są korytarze ekologiczne?
Korytarze ekologiczne to pasy łączące różne tereny . Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 roku , korytarze ekologiczne to obszary, które umożliwiają migrację roślin, zwierząt i grzybów . Jak widać, definicja ta jest stosunkowo ogólna. W praktyce najważniejszą cechą korytarzy ekologicznych, odróżniających je od innych czynności zabezpieczających ekosystem, jest ich pomostowość – korytarze ekologiczne, w Polsce i na świecie, scalają rozdzielone przez człowieka tereny, tworząc między nimi swoiste, ekologiczne mosty.
Często niesłusznie korytarzami ekologicznymi określamy specjalnie przygotowane mosty i tunele pod drogami , które przeznaczone są dla zwierząt. Faktycznie – w większości przypadków należą one do danego korytarza ekologicznego, jednakże stanowią tylko jego wąską część. Odpowiednie przeprawy są zresztą realizowane także na terenach, które nie są włączone do korytarzy ekologicznych w Polsce. Niektóre nie są przeznaczone dla wszystkich gatunków, a np. tylko dla jeży. Co więcej, korytarze ekologiczne mogą być całkowicie naturalne, choć takich niestety ubywa.
Korytarze ekologiczne mogą mieć zatem charakter lokalny, krajowy lub nawet kontynentalny. Oznacza to, że jedne szlaki umożliwiają migrację gatunków w ramach małego obszaru, inne z kolei tworzą pewnego rodzaju sieć komunikacyjną dla wielu gatunków przechodzącą przez cały kontynent lub jego część. Przykładem lokalnego szlaku może być jednostkowy korytarz ekologiczny w Małopolsce obejmujący zakresem część jednego województwa.
Korytarze ekologiczne – podstawowe funkcje
Istnieje sześć elementarnych funkcji korytarzy ekologicznych . W literaturze przedmiotu (zob. np.: Forman R.T.T., Gordon M., Landscape Ecology , Nowy Jork 1986) fachowo określane są specjalistycznym nazewnictwem jako łącznik, siedlisko, filtr, bariera, ujście i źródło. Poniżej przedstawiamy, na czym polegają te funkcje i co się z nimi wiąże.
Łącznik – korytarze ekologiczne mają za zadanie połączyć odległe od siebie tereny, które zostały oddzielone (zwykle na skutek działalności człowieka), przez co uniemożliwiają lub utrudniają rozwój danych gatunków, ich rozmnażanie się oraz migracje. W różnych fazach aktywności i wieku zwierzęta mają inne potrzeby terytorialne. Często potrzebują więcej przestrzeni, której na skutek rozrastających się aglomeracji, budowy coraz bardziej zagęszczonej sieci dróg, po prostu nie mają.
Siedlisko – to rodzaj funkcji korytarzy ekologicznych, który gwarantuje różnym gatunkom dostęp do potrzebnych im surowców i zasobów, których mogą nie posiadać (lub nie posiadać w wystarczającej ilości) na określonym jednym płacie terenu.
Filtr i bariera – funkcje segregacyjne i izolujące korytarzy ekologicznych, widoczne m.in. na przykładzie budowy dróg, które dla zwierząt stanowią barierę, ale nie tylko. Wysoce niepożądane jest zjawisko zlewania się ze sobą terenów skrajnie zróżnicowanych florystycznie, gdyż badania pokazują, że utrudnia to wówczas migracje wielu gatunków. Innymi słowy, w niektórych przypadkach korytarze ekologiczne w specjalny sposób nie tylko łączą, ale także dzielą (wyznaczając oczywiście inne, lepsze trasy migracji dla zwierząt).
Źródło i ujście – korytarze ekologiczne w Polsce budowane są w taki sposób, aby sprzyjać korzystnej demografii. Źródłem określamy płaty terenu, na których gatunki rozmnażają się bardzo dynamicznie, a ujściem te obszary, na których następuje proces wymierania gatunku. Korytarze ekologiczne mają na celu odpowiednie balansowanie zasiedleniem gatunków, tak aby optymalizować ich przyrost.
Zagrożenia dla korytarzy ekologicznych
Największe zagrożenia dla korytarzy ekologicznych w Polsce i na świecie związane są z aktywnością człowieka. Choć demografia w Polsce jest wciąż ujemna, to miasta powiększają się. Tworzy się coraz więcej atrakcji turystycznych, które ingerują w środowisko. Główne zagrożenia dla korytarzy ekologicznych związane są z:
· budową dróg i autostrad,
· nieprzemyślaną zabudową terenów wiejskich,
· budową dużych obiektów przemysłowych i logistycznych (np. magazyny, kopalnie, fabryki),
· popularyzacją głośnych sportów terenowych, które odstraszają zwierzęta (np. motocross, off-road itp.),
· coraz większym stopniem zanieczyszczania rzek i innych cieków wodnych, które stanowią naturalne korytarze ekologiczne.
Autor: Redakcja Dzień Dobry TVN