Pojęcie stereotypu w naukach społecznych funkcjonuje od 1922 roku. Jak można zdefiniować stereotyp, jakie są rodzaje tych błędnych przekonań oraz czy można zmienić funkcjonujące stereotypy? Podpowiadamy.
Problemy natury psychologicznej
Definicja stereotypu i charakterystyka
Termin "stereotyp" pochodzi z języka greckiego od słów "stereos" (czyli "twardy") i "typos" (czyli "wzorzec"). W 1922 roku socjolog, Walter Lippmann, wprowadził pojęcie stereotypu do nauk społecznych. Stereotyp może być zdefiniowany jako uproszczenie, nadmierna generalizacja poznawcza, dotycząca rzeczywistości, która może, ale nie musi, być zgodna z prawdą. Niektóre stereotypy są prawdziwe, jednak wyrażane są w nieodpowiedni sposób. Zwykle funkcjonują w dużej części społeczeństwa i są podzielane przez pewien ogół ludzi. Do najważniejszych cech charakterystycznych stereotypów można zakwalifikować:
- poznawczy charakter sądu, ponieważ treść stereotypu stanowią przekonania, poglądy,
- charakter oceniająco-emocjonalny, ponieważ każdy stereotyp ma jakiś znak emocjonalny (poznawczy lub ujemny, ale nigdy nie jest obojętny),
- trwałość,
- spójność,
- charakter społeczny,
- utrwalenie na poziomie językowym,
- subiektywizm.
Stereotypy zwykle powstają w dzieciństwie, mogą być przekazywane z pokolenia na pokolenie, dlatego dosyć trudno jest je zmienić. Stereotypy powstają w procesie socjalizacji, w toku kontaktów z rodzicami, opiekunami, rówieśnikami. Można nawet stwierdzić, że uczymy się ich poprzez doświadczenia społeczne, opinie. Koncepcje klasyczne dotyczące stereotypów wskazywały na to, że są one jednowymiarowe, natomiast obecnie można mówić o złożoności stereotypów. Część psychologów uważa, że stereotypy to schematy poznawcze, które są zorganizowaną wiedzą dotyczącą atrybutów danej grupy.
Funkcje stereotypów
Stereotypy pełnią wiele różnych funkcji, na przykład:
- związane są z adaptacją do rzeczywistości społecznej, przystosowaniem się,
- upraszczają procesy poznawcze, działają jak heurystyki, dzięki temu poświęca się mniej czasu na przetwarzanie danych,
- zapewniają poczucie bezpieczeństwa,
- pełnią funkcję komunikacyjną,
- uzupełniają brakujące informacje,
- pozwalają na manipulację,
- mogą podpowiadać odpowiednie zachowania.
Stereotypy mogą także powodować uprzedzenia, które są związane z silną niechęcią w stosunku do danej grupy społecznej lub kulturowej. Uprzedzenia powodują agresję i silne uczucia negatywne, dlatego są bardzo niebezpieczne.
Jakie są rodzaje stereotypów?
Stereotypy można podzielić ze względu na znak emocjonalny oraz ze względu na grupę, której dotyczą. Przede wszystkim należy stwierdzić, że wyróżniamy stereotypy negatywne oraz pozytywne, ale przeważają te ze znakiem ujemnym, które są krzywdzące dla konkretnych osób w społeczeństwie. Stereotypy mogą dotyczyć tak naprawdę każdej grupy, jednak należy wyróżnić kilka głównych, tj. stereotypy:
- rasowe,
- płciowe,
- narodowościowe,
- wyznaniowe,
- zawodowe,
- wiekowe.
Należy dodać, że stereotypy płciowe wyznaczają taki pogląd, który teoretycznie jest korzystny dla danej płci, na przykład stereotypowy wizerunek płci wskazuje na to, że kobieta powinna zajmować się dziećmi, a mężczyzna robić karierę. W ostatnim czasie dużo więcej mówi się o płci "słabej" i "pięknej", czyli o kobietach, które czują się odizolowane od wielu możliwości. W praktyce obecne czasy wytwarzają nowe stereotypy feministyczne i antyfeministyczne. Ludzie wierzą w stereotypy i podążają za nimi. Dodatkowo czasem pojawiają się tak zwane autostereotypy, które dotyczą grupy własnej. Możemy wyróżnić także stereotypy zawistne, dotyczące ludzi bogatych lub innych nacji, które w przekonaniu ludzi mają lepiej. Niektóre grupy stereotypowe są także społecznie wykluczone, na przykład narkomani, alkoholicy lub bezdomni.
Jak walczyć ze stereotypami?
W większości przypadków stereotypy są trwałe i trudne do modyfikacji. Jest to związane z konformizmem zewnętrznym, czyli dostosowaniem się do pewnej części społeczeństwa. Ponadto stereotypy ułatwiają proces przetwarzania informacji i pozwalają na automatyzację. Mogą być też jednak bardzo krzywdzące, dlatego należy z nimi walczyć. Przede wszystkim stereotypów nie należy utrwalać, tylko zastanowić się nad ich słusznością i poprawnością. Ważną rolę pełni edukacja i rozmowy z młodzieżą. Znajomość członków danej społeczności także sprawia, że stereotypy mogą wygasnąć. Stereotypy są bardzo trwałe, jednak prezentowanie informacji dotyczących danej grupy, a także zwalczanie źródeł nieufności i ukierunkowanie procesu socjalizacji w przedszkolu i w szkole, mogą pomóc w walce ze stereotypami.
Zobacz także:
- Jak poprawić pracę naszego mózgu? "Ważne jest, by samemu stawiać sobie wyzwania"
- Masaż sposobem na stres i złe myśli. "Najprościej jest zająć się stopą"
- Czy można stosować kary i zakazy w związku? "Są rzeczy, których nie potrafimy znieść"
Autor: Adrian Adamczyk
Źródło zdjęcia głównego: Belinda Howell/Getty Images
