Przekaz podprogowy w reklamach zyskał ogromną skuteczność w drugiej połowie XX wieku. Miał to udowodnić eksperyment z 1957 roku, kiedy podczas seansu kinowego pojedyncze klatki filmu zostały zastąpione napisem "Pij colę". Wielu widzów po projekcji miało kupić napój. Reklama oparta na przekazie podprogowym kłóciła się jednak z etyką medialną i konsumencką, dlatego w większości krajów świata została ona zakazana. Jednak w 2006 roku autor eksperymentu z coca-colą przyznał, że jego wyniki były sfałszowane, a przekaz ten jest jedynie mitem. Do chwili obecnej brakuje badań potwierdzających skuteczność takich informacji. Dokładne badania nad informacjami podprogowymi rozpoczęły się w 1998 roku.
Co to jest przekaz podprogowy?
Obecnie mówi się, że wielu wyborów dokonujemy w sposób podświadomy, a więc "poza świadomością". Istnieje coś takiego jak "percepcja subliminalna", a więc podprogowa. To proces rejestrowania informacji bez uzmysłowienia sobie ich istnienia. Wiadomości przekazane podprogowo są więc kodowane w naszej podświadomości. Dzieje się tak, kiedy bodziec niosący informację jest zbyt słaby lub zbyt krótki, aby został zauważony przez odbiorcę na świadomym poziomie. Niektórzy badacze określają, że jest on kodowany na poziomie fizjologii – ciało go przyjmuje, jednak świadomość nie jest w stanie tego zrobić.
Jak stworzyć przekaz podprogowy? Sposobów na to jest wiele – będzie to np. wplecenie do teledysku lub filmu obrazu trwającego maksymalnie 10 ms. Dźwiękowa informacja polega z kolei głównie na backmaskingu – prawdziwy przekaz piosenki ma być słyszalny dopiero wtedy, kiedy puścimy ją od tyłu. Przykładów tego typu jest mnóstwo – wystarczy wpisać na YouTubie "backmasking" i zobaczymy całą listę piosenek z takim ukrytym przekazem. Dźwiękowe bodźce podprogowe można uzyskać także za pomocą infradźwięków – fal dźwiękowych o częstotliwości poniżej 16 Hz.
Przykłady przekazu podprogowego
Używanie przekazu podprogowego w dyscyplinach sztuki, kultury czy życia społecznego jest zagadnieniem z pogranicza teorii spiskowych. Zarówno w Europie, jak i USA próbowano wykorzystywać tego typu informacje w wielu różnych dziedzinach, szczególnie zaś w polityce. Umieszczanie komunikatów podprogowych w formie wizerunków kandydatów nie przyniosło jednak oczekiwanych efektów. Intensywnie testującymi takie wiadomości były również firmy produkujące maszyny do gier hazardowych. Pomimo że zamieszczano w nich krótkie obrazki z gestem zwycięstwa, to jednak nie odnotowano większego zainteresowania automatami.
Na przełomie lat 80. i 90. miał w Stanach Zjednoczonych miejsce głośny proces, kiedy dwóch nastolatków popełniło samobójstwo rzekomo pod wpływem przekazu podprogowego zawartego w utworach zespołu Judas Priest. Na płycie "Stained Class" wydanej w 1978 roku, w piosence "Better by You, Better than me" miały być zamieszczone w tle słowa "do it" ("zrób to") i "suicide" ("samobójstwo"). Rodzice nieżyjących dzieci pozwali zespół na kwotę 6 mln dolarów. Grupa wyparła się jednak stosowania podobnych zabiegów w swoich utworach, a ich linia obrony polegała na wykorzystaniu faktu, że nie istnieją żadne badania potwierdzające skuteczność przekazów podprogowych. Ostatecznie sąd uznał, że winę za samobójstwo nastolatków ponosi przemoc domowa oraz ich uzależnienie od alkoholu i narkotyków. Był to proces precedensowy w historii USA, co oznacza, że wielu innych sędziów w późniejszym czasie wzorowało się na tym wyroku. O "wszywanie" przekazu podprogowego w swoich piosenkach posądza się również takie legendy rocka jak AC/DC, Led Zeppelin, The Beatles i Queen. Nawet dzisiejsza muzyka rozrywkowa nie jest wolna od zarzutów o stosowanie tych bodźców, które najczęściej namawiają do czczenia szatana. Do artystek najczęściej oskarżanych o "ukryty satanizm" zalicza się Katy Perry, Lady Gagę czy Beyonce.
Spisek z ukrytymi informacjami nie oszczędził nawet dzieci. Wytwórnia Walta Disneya jest regularnie obwiniana o przekaz podprogowy w bajkach. Ma on najczęściej wydźwięk seksualny i satanistyczny (w jednej ze scen "Króla Lwa" na niebie pojawia się napis "sex" a "Kopciuszek" niejednokrotnie pokazuje ręką satanistyczne znaki).
Czy przekazu podprogowego należy się bać?
Przekaz podprogowy jest jedynie mitem funkcjonującym w kręgach badaczy zajmujących się teoriami spiskowymi. Nawet jeśli byłby stosowany, to nadal nie udało się udowodnić w żaden sposób jego skuteczności, pomimo że analizy nad zagadnieniem trwają od kilkudziesięciu lat. Jeśli w końcu tak się stanie, prawdopodobnie zaraz po tym zostanie on zakazany. Stosowanie bodźców funkcjonujących poza świadomością ich odbiorcy poważnie kłóci się bowiem z etyką – medialną, marketingową i moralnością jako taką. Możemy więc spać spokojnie.
Zobacz także:
- W poszukiwaniu samorozwoju. Jak podejść do tego z głową?
- UOKiK zachęca do zgłaszania podejrzanych zachowań influencerów. Jak to zrobić?
- Analiza SWOT – czym jest i kiedy warto ją zastosować?
Autor: Adrian Adamczyk
Źródło zdjęcia głównego: Pixabay.com