Z tradycji obchodzenia Szczodrych Godów wiele elementów przetrwało w nieco zmienionej formie do dziś, a podobieństwa da się zaobserwować w wybranych zwyczajach świąt bożonarodzeniowych. W postaci sprzed lat są nadal kultywowane przez wybrane związki wyznaniowe, które w swojej działalności odnoszą się do wierzeń pradawnych Słowian. Obecnie nazywają się oni rodzimowiercami.
Czym są Szczodre Gody?
Szczodre Gody, nazywane też Świętem Godowym, a dawniej Szczodruszką przypadały w okresie przesilenia zimowego, w przeddzień którego obchodzono tzw. Szczodry Wieczór. Najkrótszy dzień w roku to zarazem dzień, od którego kolejne dni będą już coraz dłuższe. Dla Słowian dawniej był to też czas, od którego liczono początek nowego roku obrzędowego i solarnego. Zresztą przesilenie zimowe to okres, w którym świętowali nie tylko Słowianie. Szczodre Gody dodatkowo były początkiem roku obrzędowego Słowian.
Święta
Na półkuli północnej ten okres (nazywany też przesileniem grudniowym) przypada od 21 grudnia - nocy przesilenia, aż do 6 stycznia, kiedy to obchodzony jest Szczodry Wieczór. W czasie, gdy na jednej półkuli wypada najdłuższy dzień w roku – na drugiej przypada dzień najkrótszy. Jest to więc data, która była szczególna, wyjątkowa nie tylko dla Słowian – także dla wielu innych kultur na półkuli północnej. „Odradzanie się słońca” świętowano dla przykładu także w starożytnym Rzymie, gdzie ku czci boga rolnictwa obchodzono tzw. Saturnalia. Ludy germańskie obchodziły święto Jul, które z nastaniem chrześcijaństwa zmieniło się w Boże Narodzenie.
Szczodre Gody – świętowanie, zwyczaje, wierzenia
Słowianie postrzegali przesilenie zimowe jako symboliczny czas triumfu światła nad ciemnością. Obchody tego święta, różne zabawy, tradycyjne rytuały trwały przez kilka dni. Nazywano je też Świętami Godowymi czy też Świętami Zimowego Staniasłońca. Okres ten wyznaczał też początek roku liturgicznego. Słowiańskim bogiem, któremu oddawano cześć w tym właśnie czasie, był Weles – bóg zaświatów, dzikich zwierząt, bydła i bogactwa, ale też magii. Warto wspomnieć, że w trakcie Świąt Godowych powszechnie zajmowano się też wróżbiarstwem.
Z tego okresu pochodzi kilka zwyczajów, które mogą – i to nie bez powodu – przypominać niektóre tradycje praktykowane do dziś. Przytoczmy tu kilka przykładów:
- Łamanie się chlebem (także dzielenie nim). Do dzisiaj tradycja ta przetrwała w formie dzielenia się opłatkiem w katolicyzmie i chlebem w prawosławiu.
- Wkładanie pod nakrycie stołu siana lub słomy oraz wróżenie z wyciągniętych słomek szczęścia bądź jego braku. Do dziś tradycja wkładania pod nakrycie siana jest żywa, a w niektórych regionach „przepowiada się” szybkie zamążpójście pannie, która wylosuje spod obrusa zielone źdźbło.
- Obdarowywanie dzieci „szczodrakami” (plackami-pierogami o kształcie lalek lub zwierząt) w szczodry wieczór, a także orzechami i jabłkami. Dziś może to przypominać zwyczaj organizowania dzieciom prezentów w wigilijny wieczór.
- Dla dusz zmarłych na cmentarzach palono ogniska, a także – co dziś może szokować, organizowano uczty. „Zapraszano” je także do stołu, przy którym czekało puste nakrycie – dla duchów zmarłych, zwanych Dziadami. Dziś kontynuacji tych zwyczajów upatruje się niekiedy w pozostawieniu jednego wolnego nakrycia przy wigilijnym stole.
- Wierzono również, że słowa dusz przodków przekazywać mogą zwierzęta. To zapewne od tego zwyczaju do dziś przetrwała wiara w to, że w wigilijny wieczór zwierzęta mogą przemówić ludzkim głosem.
- Pod sufitem wieszano udekorowaną gałąź jodły, sosny lub świerku. Od tego zwyczaju wzięła się ponoć tradycja dekorowania choinki, która „przywędrowała” na nasze ziemie od naszych zachodnich sąsiadów „dopiero” na przełomie XVIII i XIV wieku.
- Na czas Szczodrych Godów zaprzestawano pracy fizycznej, a poświęcano się rodzinie. Obdarowywano się upominkami, śpiewano tradycyjne pieśni. Dziś mówi się często, że święta Bożego Narodzenia to najbardziej „rodzinne święta”, zaś przy wigilijnym stole śpiewa się rodzinnie kolędy.
- Z czasów Szczodrych Godów przetrwały do dziś również pochody kolędników. W owych czasach gospodarze wyglądali kolędników ochoczo i gościli ich, bo zgodnie z wierzeniami wizyta taka gwarantowała urodzajne zbiory. Kolędnicy „uaktywniają się” także i dziś. Jednak czy są oni chętnie przyjmowani, a także to, jakie mają pobudki, bywa kwestią nieco bardziej dyskusyjną. Warto wspomnieć, że pierwotnie kolędników już z dala można było rozpoznać po charakterystycznej gwieździe, która w owych czasach symbolizowała jeszcze triumf słońca.
- Zostawianie miejsca dla wędrowca również pochodzi z tradycji słowiańskiej. Było to symboliczne nakrycie stołu dla przodków i duchów, które odwiedzały rodzinę.
- Celebracja Szczodrych Godów łączy się ze Szczodrym Wieczorem, który przypada 6 stycznia. Było to święto Trzech Bogiń, których imiona zaczynają się na te same litery co Trzech Króli - Katarzyna, Małgorzata i Barbara bądź Brygida. W tym dniu na niebie najjaśniej świecił Syriusz, który dodatkowo leżał w jednej linii z gwiazdami Pasu Oriona - stąd miałaby się wywodzić legenda o Gwieździe Betlejemskiej prowadzącej Trzech Mędrców/Króli.
Trudno więc nie zauważyć analogii, nie dostrzec podobieństw pomiędzy zwyczajami Słowian kultywujących niegdyś Szczodre Gody a dzisiejszymi Świętami, które obchodzimy praktycznie o tej samej porze, co nasi przodkowie.
Jak długo trwały obchody Szczodrych Godów?
Obecnie Boże Narodzenie świętowane jest przez trzy dni. Jednak dawni Słowianie Szczodre Gody obchodzili przez około 12 dni i dłużej. Każdy dzień był przepowiednią na kolejne miesiące roku, a całość zwieńczona była obchodami Szczodrego Wieczoru (6 stycznia). W trakcie celebracji nie tylko uczestniczono w ucztach i kolędowano, ale również nawiązywano więź ze zmarłymi. W tych dniach upamiętniano swoich przodków - rozpalano ogniska na część zmarłych, a na grobach przygotowywano uczty. Palenie ognisk dodatkowo biało pomóc bogowi słońca - Dadźbogowi w zwycięstwie z mrokiem.
Współczesne obchody Szczodrych Godów
Współcześnie wiele osób chce wrócić do pierwotnych religii naszego regionu. Stąd powstało rodzimowierstwo, czyli wiara w dawne religie, które bywają nazywane pogaństwem. Osoby obchodzące Szczodre Gody najczęściej świętują je w okresie świąt Bożego Narodzenia. Przypominają one do złudzenia święta Bożego Narodzenia ze względu na słowiańskie korzenie tradycji świątecznych. Niewiele osób świętuje jednak Szczodry Wieczór, który przypada 6 stycznia.
Jesteśmy serwisem kobiecym i tworzymy dla Was treści związane ze stylem życia. Pamiętamy jednak o sytuacji w Ukrainie. Chcesz pomóc? Sprawdź, co możesz zrobić. Pomoc. Informacje. Porady.
Zobacz także:
- Co region to inny zwyczaj. Tradycje bożonarodzeniowe i wierzenia z różnych części Polski
- Czy zawsze było 12 potraw, a opłatek biały? Cofnijmy się do początków wigilijnych tradycji
- Zwyczaje i tradycje bożonarodzeniowe w Polsce i innych krajach
- Symbole i zwyczaje świąt Bożego Narodzenia - co oznaczają i skąd pochodzą?
Autor: Redakcja Dzień Dobry TVN/Teofila Siewko
Źródło zdjęcia głównego: Stefan Tomic/Getty Images