Jugosławia – historia w zarysie
Przed II wojną światową Jugosławia była Królestwem Serbów, Chorwatów i Słoweńców. Socjalistyczna Federalna Republika Jugosławii powstała w 1945 r. Była komunistyczna, ale wskutek tzw. kryzysu jugosłowiańskiego niezależna od ZSRR. Składała się z kilku republik i prowincji autonomicznych.
Oto kraje, które wchodziły w skład Jugosławii przed rozpadem:
- Bośnia i Hercegowina,
- Chorwacja,
- Macedonia,
- Czarnogóra,
- Serbia,
- Kosowo,
- Wojwodina,
- Słowenia.
W latach 70. XX w. pogorszyła się sytuacja ekonomiczna kraju i zaczęły wybuchać konflikty na tle etnicznym. Nie udało się zmniejszyć tendencji nacjonalistycznych i napięć etnicznych w poszczególnych republikach.
Trudne historie
Jak doszło do rozpadu Jugosławii?
Pierwszym wydarzeniem, które doprowadziło w efekcie do rozpadu Jugosławii, była śmierć prezydenta, Josipa Broza Tity w 1980 r. Rok później doszło do manifestacji Albańczyków w stolicy Kosowa, Prisztinie. Zamieszki zostały stłumione przez wojsko.
Oficjalna propaganda utrzymywała, że Albańczycy z Kosowa chcą przyłączyć go do Albanii, co wzmocniło nastroje antyalbańskie wśród Serbów. Serbowie, mimo że w tym czasie stanowili mniejszość, czuli się spadkobiercami państwowości Kosowa.
Kryzys gospodarczy w Jugosławii pogłębiał się w drugiej połowie lat 80. Albańczycy i Serbowie organizowali kolejne demonstracje. Mimo prób poprawy sytuacji ekonomicznej, kryzys trwał. Niewielką zmianę przyniosły reformy – powołanie giełdy, wymiana pieniędzy i pomoc zagraniczna.
Jugosławia – rozpad Republiki
W 1989 r. w Słowenii i w Chorwacji zezwolono na działalność innych niż komunistyczna partii politycznych. Te dwa kraje postulowały rozdzielenie Jugosławii na konfederację państw, na co nie zgodzili się Serbowie. W Kosowie nadal dochodziło do starć między Albańczykami a Serbami.
W 1990 r. rozpadła się komunistyczna partia Związek Komunistów Jugosławii. Rozpisano więc pluralistyczne wybory we wszystkich republikach. W ich wyniku zwyciężyły:
- w Chorwacji – Chorwacka Wspólnota Demokratyczna,
- w Słowenii – koalicja partii DEMOS,
- w Bośni i Hercegowinie – Partia Akcji Demokratycznej.
Dwa państwa domagały się utrzymania Jugosławii – była to Serbia i Czarnogóra. Wybory wygrali tam komuniści. W 1992 r. Serbia i Czarnogóra utworzyły więc Federalną Republikę Jugosławii, nazywaną także Trzecią Jugosławią. Wspierała ona w wojnie Serbów. W Kosowie parlament ogłosił niepodległość od Serbii, co doprowadziło do rozwiązania parlamentu przez Serbów.
Sam rozpad Jugosławii trwał od 1991 do 1995 r. Pierwsze były Słowenia i Chorwacja. Znowelizowały konstytucję w taki sposób, że mogły odłączyć się od Jugosławii, po czym ogłosiły niepodległość. Macedonia poszła w ich ślady w tym samym roku, a Bośnia i Hercegowina w 1992 r.
Jugosławia – wojna domowa Słowenii i Chorwacji
27 czerwca 1991 r. wojska federalne Jugosławii zaatakowały Słowenię i Chorwację w celu ponownego przyłączenia ich do Jugosławii. Słowenia i Chorwacja stawiły opór, choć wojska federalne miały przewagę. Serbom udało się zająć ¼ terytorium Chorwacji, dochodziło tam do czystek etnicznych.
Światowa opinia publiczna zareagowała na agresję Jugosławii we wrześniu. ONZ nałożyła embargo na dostawy broni oraz wprowadziła sankcje ekonomiczne. Doprowadziło to do zawieszenia broni. W 1992 r. Chorwacja, Słowenia, Bośnia i Hercegowina zostały członkami NATO.
Mimo podpisanego w 1994 r. porozumienia o normalizacji stosunków, Serbowie nadal okupowali Slawonię i Krajinę. W 1995 r. Chorwaci weszli na te tereny i wysiedlili 150 tys. Serbów. W 1998 r. oficjalnie przejęli Wschodnią Slawonię.
Wojna w Bośni i Hercegowinie
Bośnia i Hercegowina ogłosiła niepodległość wskutek referendum, które zostało zbojkotowane przez Serbów. Nie zgodzili się także na podział Bośni i Hercegowiny na trzy kantony, w których miałyby mieszkać poszczególne mniejszości: Serbowie, Chorwaci i bośniaccy Muzułmanie. W 1992 r. doszło do walk. Serbowie dysponowali silną armią i zajęli większość terytorium Bośni i Hercegowiny. Prowadzili tam czystki etniczne na Muzułmanach i Chorwatach. Najostrzejsze walki toczyły się w okolicach Sarajewa.
W 1995 r. Chorwaci sprzymierzeni z Muzułmanami odbili z rąk Serbów Krajinę. Ten fakt i pomoc ze strony NATO sprawiły, że w Dayton w 1995 r. podpisano pokój.
Niepodległą Bośnię i Hercegowinę podzielono na dwie części: Republikę Serbską i Federację Muzułmańsko-Chorwacką. Tak zakończył się rozpad Jugosławii, ale nie konflikty na tym terenie.
Jugosławia – wojna domowa w Kosowie
W 1998 r. wybuchła nowa wojna, tym razem o Kosowo. Prowincja Kosowo zamieszkała głównie przez Serbów dążyła do niepodległości. Dopiero bombardowanie Jugosławii przez NATO w 1999 r. sprawiło, że Jugosławia wycofała się z Kosowa i zakończono wojnę.
Federacja Serbii i Czarnogóry rozpadła się w 2006 r., a Kosowo ogłosiło niepodległość w 2014r.
Zobacz także:
- Uciekła przed wojną, a teraz kieruje Amnesty International w Polsce: "Jest wymagająca w walce o prawa człowieka"
- Subotica – odkryj prawdziwą Serbię w kilka godzin
- Bośnia i Hercegowina – nieodkryta perła Bałkanów. Dlaczego warto ją odwiedzić?
Autor: Adrian Adamczyk
Źródło zdjęcia głównego: iStockphoto