W dawnej Polsce istniało wiele rzemiosł związanych z wyrobem przedmiotów codziennego użytku. Zajmowali się tym m.in. konwisarze. Pomimo że ich praca była wówczas ceniona, ta profesja zmarła śmiercią naturalną.
Czym zajmowało się konwisarstwo?
Konwisarstwo (ze staroniemieckiego Kannengießer) było rodzajem rzemiosła, które obejmowało wytwarzanie i obróbkę przedmiotów ze spiżu i cyny. Najczęściej były to naczynia codziennego użytku (talerze, kielichy, misy) oraz ozdoby i dekoracje. Były one odlewane lub wykuwane, co oznaczało, że konwisarze musieli wykazać się zdolnościami artystycznymi. Dlatego nie każdy mógł uprawiać tę profesję. Pierwsi rzemieślnicy pojawili się już we wczesnym średniowieczu i przez kilka stuleci świadczyli usługi lokalnym społecznościom.
Historia konwisarstwa w Polsce
Konwisarze na ziemiach polskich pojawili się około 1359 roku w Gdańsku. Podobnie jak inni rzemieślnicy, mieli obowiązek zrzeszania się w tzw. cechach. Zgrupowano ich z kotlarzami i ludwisarzami, natomiast od połowy XVII wieku do 1816 roku jedynie z ludwisarzami. Każdy, kto chciał zostać konwisarzem, musiał przejść przez trójetapowe szkolenie. Najniższym stopniem był uczeń, średnim czeladnik, a najwyższym mistrz. Aby móc nim zostać, należało wykonać pracę mistrzowską (tzw. majstersztyk), która polegała na zrobieniu jednego z naczyń (np. półmiska, flaszy lub konwi) razem z glinianą formą.
Konwisarstwo swój największy rozwój przeżyło w drugiej połowie XVI i pierwszej połowie XVII wieku. W tym czasie działało około 30 warsztatów konwisarskich. Jednakże w latach 80. XVIII wieku produkcja wyrobów z cyny i ze spiżu zaczęła spadać. Było to związane z rosnącą konkurencją zakładów zajmujących się wytwarzaniem naczyń z fajansu i porcelany. To przyczyniło się do powolnego wymierania zawodu konwisarza. Źródła podają, że ostatni wpis w księdze mistrzów zanotowano w 1811 roku, 5 lat później zaś wpłacono ostatnią składkę do cechu rzemieślniczego.
Wiek XIX przyniósł kolejne zmiany. Konwisarze nie zrzeszali się już we wspólnym cechu z ludwisarzami, lecz z wieloma różnorodnymi rzemieślnikami oraz specjalistami z branż pokrewnych. Choć produkcja naczyń cynowych mogła odbywać się jedynie w ramach organizacji cechowej, zdarzało się, że wytwórstwo spoza cechu było legalizowane przez władze Gdańska. To właśnie w tym mieście znajdował się największy ośrodek polskiego konwisarstwa. Dzięki temu że konkurencja również rozwijała się dość dobrze, można było utrzymać wysoką jakość produkcji.
Jakiego rodzaju produkty wytwarzali konwisarze?
Konwisarze zajmowali się wytwarzaniem głównie naczyń stołowych, m.in.: konwi, dzbanków, kubków, kufli, talerzy, miarek, maselnic, półmisków, flaszek i łyżek. Jednak wraz z rosnącą konkurencją, spowodowaną rozwojem nielegalnego importu wysokogatunkowych wyrobów z Anglii, nie tylko poprawiła się jakość produkcji, ale również poszerzył się jej zakres. Konwisarze zaczęli wytwarzać coraz więcej naczyń użytkowych dla ratuszy i cechów, takich jak: talerze do tytoniu, kubki bractw kurkowych, dzbany dla rad miejskich czy wilkomy. Rzemieślnicy zajęli się również wyrobem sprzętów kościelnych oraz naczyń liturgicznych, np. dzbanów luterańskich, lichtarzy, mis chrzcielnych, ampułek, wazonów ołtarzowych, lawaterzy i krucyfiksów. W ramach konwisarstwa rozwinęła się także produkcja półmisków i talerzy dekoracyjnych, zdobionych np. rytowanym ornamentem roślinnym.
Wraz z poszerzeniem zakresu usług konwisarzom coraz częściej powierzano wytwórstwo przedmiotów o wysokich walorach artystycznych, co wymagało zaawansowanych umiejętności. Do najbardziej imponujących realizacji należą sarkofagi wykonane dla dworów królewskich i książęcych oraz lada bufetowa w Dworze Artusa. Według dostępnych informacji gdańscy konwisarze wykonali 7 królewskich sarkofagów z katedry na Wawelu.
Niestety, ze wszystkich zabytków zachowało się niewiele. Większość z nich pochodzi z późniejszego okresu, mniej więcej z drugiej połowy XVII i XVIII wieku. Jednakże dzięki ocalałym przedmiotom udało się określić lokalność konwisarskich wyrobów, która najbardziej jest widoczna w świecznikach i dzbanach. Największa i najbardziej reprezentatywna kolekcja cyny gdańskich konwisarzy znajduje się w Muzeum Narodowym w Gdańsku. Wiele okazałych przedmiotów można również podziwiać m.in. w Muzeum Okręgowym w Toruniu, Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku, Muzeum Historycznym Miasta Gdańska, Muzeum Zamkowym w Malborku oraz w Muzeum Diecezjalnym w Płocku.
Zobacz też:
- Vienio przeszedł ogromną przemianę. "Zapuściłem się. Po 40-tce trzeba się za siebie zabrać"
- "25 lat niewinności. Sprawa Tomka Komendy" - serialowa odsłona kinowego hitu tylko w Playerze
- Smog szkodzi nie tylko płucom, ale także odporności. Co zrobić, aby oddychać czystym powietrzem?
Zobacz wideo: Rzemiosło, którego początki sięgają aż starożytności
Autor: Adrian Adamczyk