Bóle fantomowe są zjawiskiem rzadszym od tzw. czucia fantomowego. Zarówno jedno, jak i drugie zjawisko stanowi do tej pory nierozwiązaną zagadkę medycyny. Ból i czucie fantomowe działają jednak na podobnej zasadzie. W obu przypadkach amputowana część ciała działa niczym fantom, duch czy zjawa. Pacjenci mają wrażenie, że np. amputowana noga ich swędzi, uwiera w bucie lub po prostu boli.
Bóle fantomowe a czucie fantomowe
Bóle fantomowe dotyczą mniejszej grupy pacjentów niż zjawisko czucia fantomowego. To drugie dotyka właściwie wszystkie osoby po amputacjach, natomiast z bólami fantomowymi mierzy się jedynie od 2 do 4% pacjentów .
Czucie fantomowe to pozorne uczucie, że amputowana część ciała nadal jest na swoim miejscu. Co ważniejsze, w poczuciu tym upewniają pacjenta określone „objawy” fizyczne. Dana część ciała miałaby na przykład odczuwać chłód lub zbyt wysoką temperaturę. Pacjenci mówią także o uczuciu swędzenia, ucisku lub fizycznej niewygody. Zdarza się, że pacjent potrafi obudzić się w nocy, ponieważ ma poczucie, że amputowana ręka lub noga są źle ułożone, przez co jest mu niewygodnie.
Ból fantomowy z kolei jest jednoznacznie negatywnym uczuciem związanym z fantomowym stanem bólowym. Bóle fantomowe po amputacji mogą przybierać bardzo różną postać i skalę. Zdarza się, że pacjenci skarżą się na naprawdę silne bóle, których istnienia nie sposób wytłumaczyć. Ból fantomowy to ból neurogenny, co oznacza, że do jego zaistnienia nie trzeba podrażnienia nocyceptorów.
Bóle fantomowe po amputacji mogą mieć charakter:
- piekący,
- ściskający,
- miażdżący,
- przypominający rażenie prądem.
Kogo dotykają bóle fantomowe?
Bóle fantomowe pojawiają się przede wszystkim po amputacji określonej części ciała. Ich wystąpienie nie jest zależne od zakresu lub miejsca zabiegu. Nie ma raczej na nie wpływu również to, czy zabieg jest efektem nagłego wypadku, czy pacjent miał czas się do niego przygotować. Ból fantomowy zęba może być tak samo bolesny, jak ból usuniętej nogi. Bóle fantomowe mogą być związane z amputacją ręki, nogi, a także palca, ucha czy piersi. Nie sposób przewidzieć, w jaki sposób się pojawią. Pamiętać natomiast trzeba, że ból nie dotyczy w tym przypadku kikuta, a brakującej części ciała .
Uznaje się, że na wystąpienie bólów fantomowych po amputacji są szczególnie narażone osoby:
- starsze,
- cierpiące na silne bóle w amputowanej części ciała jeszcze przed zabiegiem,
- poddane amputacji ze względu na schorzenia naczyniowe prowadzące np. do niedokrwienia kończyny,
- poddane amputacji w trybie nagłym ze względu na rozległe uszkodzenia, np. zmiażdżenie kończyny,
- z zaburzeniami psychicznymi, u których doszło do zakażenia kikuta.
Na wystąpienie bólu fantomowego może mieć wpływ również użycie podczas zabiegu tępych narzędzi, które zamiast precyzyjnie przeciąć nerw, dokonały jego zmiażdżenia.
Bóle fantomowe – przyczyny
Przyczyny powstawania bólu fantomowego nie są jednoznacznie ustalone. Większość lekarzy uważa, że uszkodzenie nerwu amputowanej części ciała, który wchodzi przecież w skład całego systemu nerwowego, prowadzi do znaczących zmian fizjologicznych i strukturalnych. Dotyczą one obwodowego, jak i ośrodkowego układu nerwowego. Według badaczy to właśnie te zmiany miałyby być bezpośrednią przyczyną występowania bólu fantomowego.
Więcej na ten moment lekarze wiedzą o bólu obwodowym (określanym czasem mianem bólu kikuta). Jego bezpośrednią przyczyną mogą być blizny, stany zapalne, nerwiaki, a nawet odleżyny. W przypadku bólu ośrodkowego przyczyny bólu fantomowego pozostają nieznane. Ból ośrodkowy uznaje się nie tylko za gorzej poznany, lecz także poważniejszy problem.
Leczenie bólu fantomowego
Leczenie bólu fantomowego to trudne zadanie. Ogromne znaczenie ma opieka przed zabiegiem, świadomość pacjenta, jego wewnętrzna zgoda na zabieg i zrozumienie jego konieczności. Leczenie bólu fantomowego w dużej mierze opiera się na psychoterapii. Równie ważne jest możliwie szybkie rozpoczęcie fizjoterapii. Nie bez znaczenia jest wsparcie rodziny.
Bóle fantomowe leczy się także z wykorzystanie środków farmakologicznych. Farmakoterapia najczęściej zakłada leczenie skojarzone i wielolekowe. Tradycyjne leki przeciwbólowe w większości przypadków na niewiele się zdają. Pomocne mogą się natomiast okazać leki przeciwdepresyjne. Do leczenia bólów fantomowych czasem włącza się także elektrostymulację przezskórną w obrębie kikuta.
Zobacz wideo: Dieta bogata w kwasy tłuszczowe omega-3 redukuje migreny
Zobacz także:
Autor: Adrian Adamczyk
Źródło zdjęcia głównego: ljubaphoto/Getty Images