Dalsza część tekstu poniżej.
Słaba kondycja psychiczna uczniów
Raport WHO/Europe i HBSC z 2024 roku ujawnia niepokojące zmiany w kondycji psychicznej uczniów. Aż 63% piętnastoletnich dziewcząt deklaruje, że szkoła wywołuje u nich silny stres — to wzrost o dziewięć punktów procentowych względem 2018 roku. Wśród chłopców ten odsetek wynosi 43%, co również stanowi wzrost.
Jednocześnie zauważalny jest spadek poczucia wsparcia ze strony rodziny i rówieśników. Tylko 67% uczniów deklaruje wysoki poziom wsparcia rodzinnego, podczas gdy w 2018 roku było to 73%. Wsparcie koleżeńskie również osłabło — z 61% do 58%.
Dr Irene García-Moya, współautorka raportu, zauważa, że dziewczęta są często rozrywane między oczekiwaniami akademickimi a społecznymi rolami. Chłopcy z kolei czują presję, by być silnymi i samowystarczalnymi, co utrudnia im szukanie pomocy. W efekcie wielu uczniów zmaga się z samotnością, lękiem i poczuciem przeciążenia, które nie zawsze są widoczne dla dorosłych.
Media społecznościowe — cyfrowe lustro samooceny
Współczesna młodzież żyje w czasach, w których granica między rzeczywistością a światem cyfrowym jest coraz bardziej rozmyta. Badania opublikowane w czasopiśmie "Frontiers in Psychology" pokazują, że media społecznościowe mają istotny wpływ na rozwój emocjonalny uczniów, szczególnie w zakresie samooceny, lęku i depresji. Młodzi ludzie porównują się z idealizowanymi obrazami innych, co prowadzi do zaniżonego poczucia własnej wartości i nieustannego szukania w sobie niedoskonałości.
Lindsey Giller z Child Mind Institute zauważa, że lajki oraz komentarze są w rozumieniu nastolatków zwrotnymi danymi o tym, jak bardzo ktoś jest lubiany i jak dobrze się prezentuje.
To nieustanne porównywanie się z innymi, często nierealistycznymi wzorcami, prowadzi do pogłębiania lęków i obniżenia nastroju. Badania wskazują, że nastolatki spędzające ponad pięć godzin dziennie przed ekranem wykazują znacznie wyższe ryzyko depresji i myśli samobójczych niż ich rówieśnicy, którzy ograniczają czas spędzany online.
Szkoła - wsparcie czy obciążenie?
Szkolny system oceniania, choć powszechnie od lat stosowany, coraz częściej budzi kontrowersje. Zamiast wspierać rozwój ucznia, może działać demotywująco i prowadzić do tzw. nauki opartej na strachu. Harvard Business Publishing zwraca uwagę, że skupienie na ocenach sprawia, iż uczniowie uczą się dla wyników, a nie dla zrozumienia. Często powtarzające się wśród nastolatków pytanie: "Czy to będzie na teście?" zastępuje ciekawość i chęć zgłębiania tematu.
Oceny nie zawsze odzwierciedlają rzeczywiste umiejętności ucznia. Często pomijają jego kreatywność, zdolność do współpracy czy myślenia krytycznego. Alternatywne formy oceniania - takie jak ocena opisowa, portfolio czy samoocena - mogą lepiej wspierać rozwój ucznia i budować jego poczucie sprawczości. Warto również zastanowić się, czy obecny system nie promuje rywalizacji kosztem współpracy.
Współczesna szkoła często stawia uczniów w sytuacji konkurencji — o lepsze oceny, o uwagę nauczyciela, o miejsce w rankingu. Tymczasem badania opublikowane przez MDPI pokazują, że połączenie współpracy i zdrowej rywalizacji, określane jako "coopetition", może znacząco zwiększyć zaangażowanie i kreatywność uczniów.
Współpraca rozwija kompetencje społeczne, uczy empatii i komunikacji, a także sprzyja lepszym wynikom w nauce. Rywalizacja, jeśli jest nadmierna, może prowadzić do stresu, porównywania się i utraty poczucia własnej wartości. Szkoła powinna więc być miejscem, gdzie uczniowie uczą się współdziałać, wspierać nawzajem i czerpać radość z procesu nauki, a nie tylko z jego efektów.
Rola nauczyciela jako mentora
Poruszając temat trudności, na które natrafiają uczniowie w szkołach, warto przypomnieć, że nauczyciel nie powinien być jedynie egzaminatorem, ale przede wszystkim mentorem - osobą, która wspiera ucznia w jego rozwoju emocjonalnym, społecznym i intelektualnym. Badania Temple University podkreślają, że mentorzy mają ogromny wpływ na rozwój uczniów. Pomagają im w refleksji, budują zaufanie i wspierają w odnalezieniu własnej drogi.
Dobry nauczyciel rozmawia z uczniem nie tylko o wynikach, ale też o emocjach, celach i trudnościach. Wspólnie planuje działania, zachęca do samodzielności i modeluje pozytywne postawy. Taka relacja może być kluczowa dla ucznia, który zmaga się z poczuciem niepewności czy niską samooceną.
Jak budować poczucie własnej wartości?
Budowanie poczucia własnej wartości to proces, który wymaga czasu, uwagi i odpowiedniego środowiska. Organizacje edukacyjne, takie jak NGN Learning czy TCEA, wskazują na skuteczne strategie wspierania uczniów. Przede wszystkim warto celebrować postępy, a nie tylko sukcesy. Uczeń powinien czuć, że jego wysiłek jest zauważany i doceniany, niezależnie od wyniku.
Tworzenie bezpiecznego środowiska, w którym każdy czuje się ważny, sprzyja rozwojowi samoświadomości i pozytywnego myślenia. Nauczyciele mogą zachęcać uczniów do wyrażania siebie poprzez sztukę, sport, dyskusje czy projekty grupowe. Dzienniki refleksji, praca w zespołach czy prezentacje własnych pomysłów to tylko niektóre z metod, które pozwalają uczniom odkrywać swoje mocne strony i budować pewność siebie.
Szkoły mają ogromny potencjał, by wspierać dobrostan psychiczny uczniów - pod warunkiem że podejmą świadome działania. Uniwersytet Nowojorski (NYU) oraz Centers for Disease Control and Prevention (CDC) rekomendują wdrażanie programów edukacji emocjonalnej, zapewnienie dostępu do psychologa szkolnego oraz tworzenie sieci wsparcia rówieśniczego.
Zobacz także:
- Rok szkolny 2025/2026. Jakie zmiany czekają uczniów?
- Największy stres u nastolatków przychodzi po lekcjach. "Nie ma odpoczynku w ogóle"
- Czy 18-latkowie mogą samodzielnie usprawiedliwiać nieobecność w szkole? MEN wyjaśnia
Autor: Berenika Olesińska
Źródło zdjęcia głównego: Willie B. Thomas/Getty Images