Tej wiosny będzie więcej kleszczy
Łagodna, krótka zima i szybko następująca po niej wiosna sprawiają, że kleszcze obudziły się wcześniej i już zaczynają żerować.
Kiedyś okres aktywności kleszczy rozpoczynał się w kwietniu, maju, a kończył we wrześniu, październiku. Obecnie pierwsze zachorowania są już w lutym, a ostatnie w listopadzie, a nawet grudniu
- mówi prof. dr hab. Joanna Zajkowska, specjalistka chorób zakaźnych z Kliniki Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Ocieplenie klimatu przyczynia się do ekspansji kleszczy na tereny, które do tej pory nie były uważane za endemiczne obszary występowania tej choroby.
Gdzie występują kleszcze?
Kleszcze są zarówno w lasach liściastych i iglastych, jak również w miastach: w parkach, ogródkach działkowych, na skwerach. Wszędzie, gdzie jest wilgotno, rośnie trawa, krzaki, paprocie, jagodziny, będą też kleszcze, gdyż tam mogą zapolować na swoją ofiarę
- mówi dr inż. Anna Wierzbicka, zoolog i leśnik z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, która była gościem w naszym studiu.
Jak dochodzi do zakażenia?
Kleszcz, wkłuwając się w skórę, jednocześnie wpuszcza do rany swoją ślinę, w której znajdują się nie tylko substancje znieczulające i przeciwzakrzepowe (dzięki którym nie czujemy wkłucia), ale także wirus kleszczowego zapalenia mózgu. Dlatego nawet szybkie usunięcie kleszcza nie chroni przed zakażeniem. Wielu pacjentów u których rozpoznano KZM w ogóle nie pamięta momentu ukłucia przez kleszcza. KZM może być wywołane również spożywaniem surowego mleka lub produktów mlecznych na bazie niepasteryzowanego mleka, pochodzącego od zakażonych zwierząt.
Kleszcze występują nie tylko w lasach
Kleszcze są przenoszone przez ptaki i drobne gryzonie, dlatego nie sposób stwierdzić, że w danym rejonie nie ma tych pajęczaków zakażonych KZM. Ponieważ te stawonogi bytują też w miastach, nie wystarczy nie chodzić do lasu, by się ich ustrzec. Często są przenoszone przez zwierzęta domowe, dlatego również ich posiadanie, przede wszystkim psów, jest czynnikiem ryzyka zarażenia. Badania przeprowadzone we Wrocławiu wykazały, że 65 proc. kleszczy żerujących na zwierzętach domowych jest nosicielami co najmniej jednego patogenu wywołującego chorobę u ludzi. Nawet co szósty kleszcz w Polsce może być nosicielem wirusa kleszczowego zapalenia mózgu. Nie można wyznaczyć granicy, gdzie bytują osobniki zakażone, a gdzie niezakażone KZM. Najwięcej zachorowań występuje w Polsce północno-wschodniej i wschodniej: na Suwalszczyźnie, Mazurach, w okolicach Lublina, wschodnim Mazowszu, jednak pajęczaki zakażone wirusem występują na terenie całej Polski.
Kleszczowe zapalenie mózgu i borelioza - czym się różnią te choroby?
W Polsce potencjalnie kleszcze przenoszą 5 chorób, spośród których liczą się dwie: borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu (KZM). Boreliozę potrafimy leczyć, ale nie potrafimy jej zapobiegać. W przypadku kleszczowego zapalenia mózgu jest odwrotnie: możemy mu zapobiec, jednak nie potrafimy leczyć. Jest to choroba bardzo niebezpieczna, gdyż w większości przypadków dotyka opon mózgowo-rdzeniowych lub mózgu
- tłumaczy dr hab. n. med. Ernest Kuchar, kierujący Kliniką Pediatrii z Odziałem Obserwacyjnym Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.
Dr inż. Anna Wierzbicka wymienia podstawowe różnice między boreliozą a kleszczowym zapaleniem mózgu:
- czynnik wywołujący chorobę. W przypadku boreliozy jest to borelia (bakteria), w kleszczowym zapaleniu mózgu - wirus,
- przebieg choroby,
- leczenie. Boreliozę potrafimy leczyć, ale nie potrafimy jej zapobiegać; w przypadku kleszczowego zapalenia mózgu jest odwrotnie.
Objawy kleszczowego zapalenia mózgu - dwie fazy
Od gorączki i bólów mięśni po objawy neurologiczne. Nie ma leków, które hamowałyby namnażanie się wirusa i rozprzestrzenianie się go w organizmie. Jeśli wirus KZM wniknie do organizmu, jedyna nadzieja w naszym układzie odpornościowym. Jeżeli nie zwalczy on KZM, zwykle po 7-14 dniach (czasem ten okres może wydłużyć się do 28 dni), pojawiają się pierwsze objawy zakażenia. Przypominają grypę: najczęściej jest to gorączka, bóle głowy, mięśni, bóle stawów (tzw. letnia grypa).
Jeżeli organizm na tym etapie nie poradzi sobie z infekcją, po kilku dniach od zakończenia fazy grypopodobnej wirus przenika do układu nerwowego. Rozpoczyna się druga, neurologiczna postać choroby.
Najczęściej przebiega w postaci zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych z wysoką gorączką, bardzo silnym bólem głowy, czasem z nudnościami i wymiotami. Może również dojść do zapalenia mózgu, z zajęciem głębokich jego struktur. Często zdarzają się powikłania; do łagodnych można zaliczyć porażenia lub drżenie kończyn, niektórych nerwów. Najbardziej niebezpieczne jest uszkodzenie ośrodka oddechowego i utrata zdolności do samodzielnego oddychania. Choroba może skończyć się zgonem
– ostrzega prof. Zajkowska.
W przypadku wystąpienia neurologicznej postaci choroby, konieczna jest hospitalizacja. Nie ma leku, który można zastosować, by zahamować postęp choroby. Stosuje się wyłącznie leczenie objawowe.
Obniżamy gorączkę, zmniejszamy ciśnienie śródczaszkowe, reagujemy na drgawki, jeśli występują
– wyjaśnia prof. Zajkowska.
Jak strzec się przed zakażeniem KZM?
Jedynym skutecznym sposobem profilaktyki KZM jest zaszczepienie. Szczepić można już dzieci - od ukończenia 1. roku życia; nie ma górnej granicy wieku. W kalendarzu szczepień jest to szczepienie zalecane. WHO rekomenduje szczepienia populacyjne przeciw KZM w regionach, w których rocznie zgłaszanych jest 5 lub więcej przypadków KZM na 100 tys. mieszkańców .
Szczepienia przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu są bardzo skuteczne – chronią niemal w 100 proc. przed zachorowaniem na tę groźną chorobę. Zaszczepienie zimą lub wczesną wiosną zapewnia ochronę już od początku aktywności kleszczy.
Recepta na szczepionkę wystawi lekarz rodzinny. Można też zaszczepić się bezpośrednio na miejscu w Sanepidzie.
Szczepionki przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu
W Polsce są obecnie dostępne szczepionki przeciw KZM dwóch producentów, każda w dawce dla dzieci oraz dla dorosłych. To szczepionki inaktywowane (zabite). Schemat szczepienia obejmuje podanie trzech dawek szczepionki. W trakcie trwającego sezonu aktywności kleszczy spodziewana ochrona jest wystarczająca po pierwszych dwóch dawkach. W celu utrzymania odporności przeciw KZM należy co trzy, a następnie co pięć lat podawać dawki przypominające szczepionki. Jeśli konieczne jest szybkie uodpornienie, można zastosować schemat przyspieszony, w którym dwie pierwsze dawki można przyjąć w odstępie 14 dni.
Trzeba samemu o to zadbać, szczepionki nie są obowiązkowe. Myślę, że w dzisiejszych czasach zaczynamy znowu doceniać, jak ważne są szczepionki. Warto się zaszczepić
- podkreśla dr inż. Anna Wierzbicka, która sama jest zaszczepiona.
Co ważne, nie ma przeciwwskazań, żeby podczas pandemii się nie szczepić.
Czy kleszcze mogą przenosić koronawirusa?
Na dzień dzisiejszy uważamy, że nie. Oczywiście nikt nie badał kleszczy pod względem tego, czy przenoszą koronawirusa, ponieważ jest to zupełnie nowa choroba, ale możemy pomyśleć o tym, podobne do niego koronawirusy np. SARS czy inne. Nie, nie przenoszą
- wyjaśniła dr inż. Anna Wierzbicka, dodając, że koronawirus przenosi się drogą kropelkową.
30 marca - Ogólnopolski Dzień Świadomości Kleszczowego Zapalenia Mózgu
Mimo przeprowadzanych kampanii uświadamiających zagrożenie związane KZM i jego powikłaniami, nadal większość osób bagatelizuje problem, uważając, że ich on nie dotyczy. Po to, by zwiększyć świadomość niebezpieczeństwa kleszczowego zapalenia mózgu, 30 marca ogłoszono Ogólnopolskim Dniem Świadomości Kleszczowego Zapalenia Mózgu (KZM).
Więcej o kleszczowym zapaleniu mózgu znajdziesz pod tym adresem.
Autor: Adrianna Kowalczyk