Sproszkowane strupy i bulion w żyłach, czyli jak wyglądały pierwsze szczepienia i zastrzyki

Strzykawki z przeszłości
Historia szczepień i zastrzyków
Źródło: Bantoha/Getty Images
Szczepienia ochronne to jedno z największych osiągnięć w dziejach ludzkości. Współczesna pandemiczna rzeczywistość pokazuje, jak ważna jest to dziedzina. Poziom zdobytej dotąd wiedzy i dalszy rozwój są tak wysokie, że obecnie szybko znajdowane są sposoby na zwalczanie pandemii. W przeszłości jednak nie było tak łatwo i ludzie sięgali po najróżniejsze rozwiązania.

Sposób, w jaki dziś podawane są szczepienia, jest najłagodniejszy w dziejach świata i jego mieszkańców. Wszystko dzięki specjalistom, tym współczesnym i z przeszłości, którzy sięgali po rozmaite rozwiązania. Z dzisiejszej perspektywy część z nich może wydać nam się dziwna, ale to właśnie ludzka pomysłowość pcha wszystkie dziedziny życia do przodu. Nie inaczej było w przypadku szczepień i strzykawek - to, co znamy i ratuje nam życie dziś, to efekt licznych badań, eksperymentów, prób i błędów.

Zacznijmy jednak od szczepionek.

Tłumy dziecięcych pacjentów z COVID-19 i RSV
Źródło: x-news/TVN24

Zanim powstały szczepienia

Rozmaite próby i wersje szczepień powstawały na długo przed wynalezieniem strzykawek. Nie wiadomo jednak, kto pierwszy zauważył i wykorzystał medycznie fakt, że człowiek, który przejdzie chorobę w epidemii łagodnie, nie choruje na nią ponownie.

Najstarsze zachowane zapisy o pierwszych próbach szczepień przeciw odrze i ospie pochodzą z XVI-wiecznych Chin, ale niewiele jest tam informacji. Chińczycy niechętnie się nimi dzielili. Więcej wiadomo z zapisów Zhang Yan i Yu Tianchi z XVIII w. Stosowano wówczas dwie ciekawe metody, w których skupiono się na... nosach. Ropna wydzielina z pęcherzy chorych na ospę była pobierana i nasączano nią specjalne tampony. Te z kolei wkładano pacjentom do nosa z zaleceniem noszenia przez cały dzień. Z kolei druga metoda polegała na wysuszaniu strupów chorych, ścieraniu ich na proszek i wdmuchiwaniu do nosów osób, które miały się uodpornić. W Indiach zabieg został nieco zmieniony - ropą chorych smarowano ubrania dzieci.

Wszystko po to, aby człowiek "kontrolowanie" zachorował i łagodniej przechodził ospę, która siała wówczas potężne żniwo w postaci ofiar śmiertelnych na całym świecie. Te metody wiązały się z dużym ryzykiem, ale ludzie nie poddawali się w znalezieniu jakiegoś rozwiązania na ochronę życia przed kolejnymi epidemiami.

Gdy Europejczycy poznali chińskie czy indyjskie metody, uznali je w większości za jakiś rodzaj czarów, a nie faktyczne zabiegi medyczne. Jednak pochodzące z Azji wnioski i spostrzeżenia popchnęły resztę świata w kierunku poszukiwania skutecznej metody ratowania ludzkich żyć przed tak licznymi, szalejącymi w czasach „przedszczepionkowych” epidemiami. Te były jednym z najpoważniejszych problemów ówczesnego świata.

Pierwszą na świecie szczepionkę opracował brytyjski doktor Edward Jenner. Zasłyszał ludowe przekonanie, że kto przechoruje ospę krowią, tzw. krowiankę, temu niestraszna „wersja ludzka”. Postanowił wykorzystać ten pogląd i w 1796 roku przeprowadził eksperyment: zaszczepił, a właściwie zaraził ośmioletniego chłopca wirusem ospy krowiej, po czym rozwinęła się u niego łagodna postać choroby i w efekcie stał się odporny na ospę prawdziwą. W XIX wieku metoda Jennera zwana wakcynacją rozpowszechniła się prawie w całej Europie, a wkrótce w pozostałych częściach świata. Jego odkrycie, choć wymagało ryzykownych eksperymentów na dzieciach, doprowadziło do całkowitego zwalczenia epidemii ospy na świecie. W roku 1980 Światowa Organizacja Zdrowia oficjalnie ogłosiła eradykację ospy prawdziwej na Ziemi.

Edward Jenner
Edward Jenner
Źródło: wynnter/Getty Images

Zanim powstała strzykawka

Aby masowe szczepienia były możliwe, oprócz oczywiście szczepionki, potrzebna jest strzykawka. Jak inaczej, niż doustnie, podać człowiekowi jakiś preparat? Odpowiedzi na to pytanie poszukiwali już ludzie za czasów starożytnych cywilizacji.

Choć szczepionka Jennera przeciw ospie nie potrzebowała strzykawki, to wiele kolejnych już tak. Zanim ta powstała, ludzie podobnie jak w przypadku szczepień, wymyślali różne sposoby na wprowadzenie substancji bezpośrednio do żył człowieka.

Jednym z pierwszych przyrządów służących do dostarczania leczniczych substancji człowiekowi był zbiornik z pęcherza zwierzęcego z rurką wykonaną z drewna lub kości. Za pomocą, z naszej perspektywy prymitywnych prototypów strzykawek, można było dostarczyć płyny jedynie poprzez naturalne otwory w ludzkim ciele.

W XV w. włoski medyk Marco Gatinaria skonstruował coś bardziej zaawansowanego. Opracował przedmiot zbudowany z tłoka, metalowego cylindra i wydłużonych nakładek z kanalikiem w środku, które były przymocowane za pomocą śrub. Taką „strzykawkę” można było umieścić w naciętej żyle. Rozwiązanie to nie było jednak powszechnie stosowane. W tamtym okresie układ krwionośny człowieka nie był jeszcze dobrze zbadany i znany.

Opisem tego zajął się w 1628 r. angielski biolog William Harvey. To on ustalił, że serce działa jak pompa ssąco-tłocząca i powoduje nieustające krążenie krwi w naczyniach, z którymi tworzy jeden układ zamknięty. Jego odkrycie zachęciło wielu uczonych do poszukiwania sposobu na bezpieczne i skuteczne wprowadzanie substancji do krwiobiegu człowieka.

Bulion w żyłach i inne eksperymenty

W latach 1665–1666 angielski duet złożony z architekta amatorsko pasjonującego się anatomią - Christophera Wrena oraz fizyka Roberta Boyle’a, rozpoczął eksperyment na zwierzętach. Wstrzykiwali do ich żył alkohol w postaci piwa i wina oraz opium. Używali do tego „strzykawki” skonstruowanej z pęcherza świni i stosiny gęsiego pióra. W ten sposób odkryli, ze używki dostarczone organizmowi dożylnie działają i mogą np. wywołać stan silnego odurzenia.

W 1665 r. niemiecki lekarz Johann Sigismund Elsholtz dokonał pierwszego tego typu zabiegu na człowieku. Naciął żyłę, wsunął do niej metalowy lejek i wtłoczył niewielką ilość rozpuszczonego w wodzie środka przeczyszczającego.

Wszystkie te odkrycia zachęcały kolejnych ludzi nauki do coraz odważniejszych kroków w tej dziedzinie. Jeden z nich, niemiecki przyrodnik Johann Daniel Major za pomocą srebrnej rurki i pęcherza zwierzęcego podawał ludziom dożylnie mleko, bulion i wino. Według jego zapisów, korzystnie wpłynęło to na osoby, które otrzymały tego typu „zastrzyki”.

Wynalazek, który faktycznie można nazwać pierwszą strzykawką powstał później - w 1853 r. Co ciekawe w tym samym czasie skonstruowały go dwie osoby, całkowicie niezależnie od siebie. Byli nimi: francuski lekarz Charles Pravaz i brytyjski lekarz Alexander Wood. Pravaz uznawany jest za wynalazcę prototypu współczesnej strzykawki z igłą do zastrzyków podskórnych. Z kolei Wood do tego samego osiągnięcia ma dodaną „igłę o okrągłym przekroju”. To właśnie on wymyślił proste rozwiązanie – naciął ukośnie igłę, zamiast nacinać skórę pacjenta przed każdym zabiegiem. Taką strzykawką ze ściętą, ostrą igłą podawano później szczepionkę przeciw wściekliźnie, którą wynalazł francuski naukowiec Ludwik Pasteur.

Wysiłki tych i wielu innych ludzi wyhamowały wiele epidemii, uratowały miliony żyć, a nam dziś umożliwiają przyjmowanie szczepień przeciw COVID-19, w dodatku w wielu różnych wariantach.

Zobacz także:

Autor: Diana Ryściuk

Źródło: Encyklopedia PWN, focus.pl, szczepienia.pzh.gov.pl

Źródło zdjęcia głównego: Bantoha/Getty Images

podziel się:

Pozostałe wiadomości

Zmiany w Dzień Dobry TVN. Do zespołu dołączą znane twarze

Zmiany w Dzień Dobry TVN. Do zespołu dołączą znane twarze

Takiego programu dawno nie było. W pracy stawi się wyjątkowy skład prowadzących

Takiego programu dawno nie było. W pracy stawi się wyjątkowy skład prowadzących

Upiekłam fit "sernik" Anny Lewandowskiej. Bez glutenu, bez laktozy... bez smaku?

Upiekłam fit "sernik" Anny Lewandowskiej. Bez glutenu, bez laktozy... bez smaku?

Quiz. Sprawdź, co wiesz o wielkanocnych potrawach?

Quiz. Sprawdź, co wiesz o wielkanocnych potrawach?

Żurek i barszcz biały - czym się różnią te wielkanocne zupy?

Żurek i barszcz biały - czym się różnią te wielkanocne zupy?

Wielkanoc z Dzień Dobry TVN. Jakie świąteczne niespodzianki czekają widzów?

Wielkanoc z Dzień Dobry TVN. Jakie świąteczne niespodzianki czekają widzów?

Rebel Wilson straciła dziewictwo w wieku 35 lat. "Ludzie mogą poczekać, aż będą gotowi"

Rebel Wilson straciła dziewictwo w wieku 35 lat. "Ludzie mogą poczekać, aż będą gotowi"

Nowy uczestnik wszedł do "Hotelu Paradise 8" i od razu namieszał

Nowy uczestnik wszedł do "Hotelu Paradise 8" i od razu namieszał

Pomyśl, zanim udostępnisz zdjęcia swojego dziecka

Pomyśl, zanim udostępnisz zdjęcia swojego dziecka

Serowe pyszności na Wielkanoc. Poznaj przepisy Andrzeja Polana na dania z serem długodojrzewającym
Materiał promocyjny

Serowe pyszności na Wielkanoc. Poznaj przepisy Andrzeja Polana na dania z serem długodojrzewającym

Wysyłają gościom wirtualne zaproszenia na ślub. Czy to dobry pomysł?

Wysyłają gościom wirtualne zaproszenia na ślub. Czy to dobry pomysł?

Tradycje wielkanocne - zwyczaje, ciekawostki i symbole Wielkanocy. Co powinno być w koszyczku wielkanocnym?

Tradycje wielkanocne - zwyczaje, ciekawostki i symbole Wielkanocy. Co powinno być w koszyczku wielkanocnym?

"Po Wielkanocy sałatkę jarzynową wyrzuca 68% Polaków". Znana dziennikarka radzi, co z niej zrobić

"Po Wielkanocy sałatkę jarzynową wyrzuca 68% Polaków". Znana dziennikarka radzi, co z niej zrobić

Wojciech Modest Amaro podzielił się rodzinną nowiną. "Piękny Aniołek już jest na świecie"

Wojciech Modest Amaro podzielił się rodzinną nowiną. "Piękny Aniołek już jest na świecie"

Wyjątkowe dania z drobiu na Wielkanoc (i nie tylko). Wypróbuj przepisy Matteo Brunettiego
Materiał promocyjny

Wyjątkowe dania z drobiu na Wielkanoc (i nie tylko). Wypróbuj przepisy Matteo Brunettiego

Tuż po porodzie otrzymała od matki niestosowny prezent

Tuż po porodzie otrzymała od matki niestosowny prezent

Ile jajek można zjeść w tygodniu? Ekspert rozwiewa wątpliwości

Ile jajek można zjeść w tygodniu? Ekspert rozwiewa wątpliwości

Księżna Kate wspierała ją w chorobie. Teraz 8-latka chce zrobić dla niej to samo. "Wyzdrowieje tak, jak ja"

Księżna Kate wspierała ją w chorobie. Teraz 8-latka chce zrobić dla niej to samo. "Wyzdrowieje tak, jak ja"

10 kroków dzieli Cię od udanej podróży. O tym należy pamiętać przy planowaniu wyjazdu
Materiał promocyjny

10 kroków dzieli Cię od udanej podróży. O tym należy pamiętać przy planowaniu wyjazdu

Kobiety hejtowane za wielodzietność.  "Odpieluszkowe zapalenie mózgu"  

Kobiety hejtowane za wielodzietność.  "Odpieluszkowe zapalenie mózgu"  

Zjadłam słynny żurek Magdy Gessler. Czy talerz zupy jest wart swojej ceny?

Zjadłam słynny żurek Magdy Gessler. Czy talerz zupy jest wart swojej ceny?

Siostry uratowały sklep dziadka. "To nie mogło się tak skończyć"

Siostry uratowały sklep dziadka. "To nie mogło się tak skończyć"

Klaudia El Dursi zabiera w podróże walizki z jedzeniem?

Klaudia El Dursi zabiera w podróże walizki z jedzeniem?

Ten składnik warto suplementować. "Odpowiada za to, że nasza skóra jest ładna, a włosy piękne"
Materiał promocyjny

Ten składnik warto suplementować. "Odpowiada za to, że nasza skóra jest ładna, a włosy piękne"

Wiosenny horoskop miłosny. Pojawią się emocjonalne burze i zawirowania

Wiosenny horoskop miłosny. Pojawią się emocjonalne burze i zawirowania

Czy epidemia opioidowa ma szansę dotrzeć do Polski? "4 lata temu nie mieliśmy żadnych przypadków"

Czy epidemia opioidowa ma szansę dotrzeć do Polski? "4 lata temu nie mieliśmy żadnych przypadków"

Polska ma własnego van Gogha. Ekspertyzy potwierdziły autentyczność obrazu

Polska ma własnego van Gogha. Ekspertyzy potwierdziły autentyczność obrazu

"Alkohol, przemoc, zaniedbania". Gabriela nie bała się pomóc maluchom

"Alkohol, przemoc, zaniedbania". Gabriela nie bała się pomóc maluchom

Potrawy wielkanocne, które zawładną świątecznym stołem. Przepisy Sebastiana Olmy
Materiał promocyjny

Potrawy wielkanocne, które zawładną świątecznym stołem. Przepisy Sebastiana Olmy

Marcin Prokop ma wyjątkową relację z bratem, lecz nie zawsze było kolorowo. "Zburzył mój spokój"

Marcin Prokop ma wyjątkową relację z bratem, lecz nie zawsze było kolorowo. "Zburzył mój spokój"

Obejrzałam dwa odcinki serialu "Klara". Każdy zna kogoś takiego, jak matka głównej bohaterki

Obejrzałam dwa odcinki serialu "Klara". Każdy zna kogoś takiego, jak matka głównej bohaterki

Sposób na wnętrze: Metamorfoza starej i niefunkcjonalnej kuchni. "To jest rewelacja"
Materiał promocyjny

Sposób na wnętrze: Metamorfoza starej i niefunkcjonalnej kuchni. "To jest rewelacja"

Sarah Ferguson wspiera Kate. Sama walczyła z dwoma typami raka

Sarah Ferguson wspiera Kate. Sama walczyła z dwoma typami raka

Wyjątkowy gość specjalny w "MasterChef Nastolatki"

Wyjątkowy gość specjalny w "MasterChef Nastolatki"

Nazywają go "trudnym aktorem". Jaki naprawdę jest Sebastian Fabijański?

Nazywają go "trudnym aktorem". Jaki naprawdę jest Sebastian Fabijański?

Dbać trzeba nie tylko o włosy, ale i o skórę głowy. Jak to robić?
Materiał promocyjny

Dbać trzeba nie tylko o włosy, ale i o skórę głowy. Jak to robić?

"Łazienkowe przekleństwa" - zbawienna metoda czy szkodliwy trend? Psycholożka wyjaśnia

"Łazienkowe przekleństwa" - zbawienna metoda czy szkodliwy trend? Psycholożka wyjaśnia

Sposób na idealnie białe firanki i obrusy na święta - sprawdź, co trzeba zrobić

Sposób na idealnie białe firanki i obrusy na święta - sprawdź, co trzeba zrobić

"Hotel Paradise 8". Ola i Ada rozdają karty. Ich decyzja może mieć wpływ na Rajskie Rozdanie

"Hotel Paradise 8". Ola i Ada rozdają karty. Ich decyzja może mieć wpływ na Rajskie Rozdanie

Zatrzymaj pierwsze zmarszczki. Sprawdź, jak zapobiec starzeniu się skóry
Materiał promocyjny

Zatrzymaj pierwsze zmarszczki. Sprawdź, jak zapobiec starzeniu się skóry

Platforma streamingowa Max już w czerwcu. "Na tę chwilę czekaliśmy 2 lata"

Platforma streamingowa Max już w czerwcu. "Na tę chwilę czekaliśmy 2 lata"

Wiosna na wielkanocnym stole. Stwórz własne dekoracje

Wiosna na wielkanocnym stole. Stwórz własne dekoracje

Brak apetytu u osób starszych. Co robić, kiedy seniorzy przestają jeść?
Materiał promocyjny

Brak apetytu u osób starszych. Co robić, kiedy seniorzy przestają jeść?

Co i za ile kupimy do koszyka wielkanocnego?

Co i za ile kupimy do koszyka wielkanocnego?

Nie wiesz, jak rozmawiać ze swoim psem? Waszą komunikację poprawi Radek Ekwiński. Napisz do nas

Nie wiesz, jak rozmawiać ze swoim psem? Waszą komunikację poprawi Radek Ekwiński. Napisz do nas

To najczęstszy błąd w podawaniu żurku

To najczęstszy błąd w podawaniu żurku

Wybuchowy ekstrawertyk, a może cichy introwertyk? Poznaj numerologiczną 4

Wybuchowy ekstrawertyk, a może cichy introwertyk? Poznaj numerologiczną 4

Mateusz Hładki poprowadzi nowy program

Mateusz Hładki poprowadzi nowy program

Sprawdzony trik z TikToka. Jak sprytnie pokroić mango?

Sprawdzony trik z TikToka. Jak sprytnie pokroić mango?

E-sklep TVN. Co jest w ofercie? "Widzowie poczują się częścią czegoś większego"
Materiał promocyjny

E-sklep TVN. Co jest w ofercie? "Widzowie poczują się częścią czegoś większego"

Ile cukru jest w przekąskach dla dzieci? "Owoce się je, a nie pije"

Ile cukru jest w przekąskach dla dzieci? "Owoce się je, a nie pije"

Paulina Holtz oddała kuchnię. Ogłoszenie zamieściła na popularnej grupie

Paulina Holtz oddała kuchnię. Ogłoszenie zamieściła na popularnej grupie

Wielka przeprowadzka rodziny Clarke. "Najbardziej obawiamy się o Czarusia"

Wielka przeprowadzka rodziny Clarke. "Najbardziej obawiamy się o Czarusia"

Sanah szczerze o swoich lękach. Czego się obawia?

Sanah szczerze o swoich lękach. Czego się obawia?

9 tradycyjnych potraw na Wielkanoc - najlepsze przepisy

9 tradycyjnych potraw na Wielkanoc - najlepsze przepisy

Wakacje w maju – gdzie warto pojechać?

Wakacje w maju – gdzie warto pojechać?

Ola Żuraw-Świątek po 10 latach pogodziła się z mamą

Ola Żuraw-Świątek po 10 latach pogodziła się z mamą

#DzieńDobrywPolsce. Potrzebujesz interwencji Dzień Dobry TVN? Napisz do nas

#DzieńDobrywPolsce. Potrzebujesz interwencji Dzień Dobry TVN? Napisz do nas

Jak rozmawiać z dziećmi o ukrzyżowaniu Jezusa? "Mają prawo wiedzieć, że umieramy"

Jak rozmawiać z dziećmi o ukrzyżowaniu Jezusa? "Mają prawo wiedzieć, że umieramy"

Grupowa randka w "Hotelu Paradise 8". Ktoś złoży uczestnikom niezapowiedzianą wizytę

Grupowa randka w "Hotelu Paradise 8". Ktoś złoży uczestnikom niezapowiedzianą wizytę

Beata Ścibakówna skrytykowała zachowanie młodych aktorów

Beata Ścibakówna skrytykowała zachowanie młodych aktorów

Nauczycielka, która nie stawia stopni. "Obawiałam się bardziej reakcji rodziców niż uczniów"

Nauczycielka, która nie stawia stopni. "Obawiałam się bardziej reakcji rodziców niż uczniów"