W systemie parlamentarno-gabinetowym władza wykonawcza odpowiedzialna jest przed władzą ustawodawczą, parlament, w zależności od sytuacji, udziela rządowi wotum zaufania lub wotum nieufności. Rząd z drugiej strony może wystąpić do głowy państwa z wnioskiem o rozwiązanie parlamentu i rozpisanie przedterminowych wyborów. Może to jednak mieć miejsce tylko w określonych sytuacjach, takich jak np. nieuchwalenie budżetu przez parlament.
System gabinetowo-parlamentarny a parlamentarno-gabinetowy: podstawowe różnice
System gabinetowo-parlamentarny jest obecnie jednym z najbardziej rozpowszechnionych systemów sprawowania władzy na świecie. Drugim jest system gabinetowo-parlamentarny. Różnica między nimi polega na tym, która instytucja ma większość władzy. Jeżeli jest to rząd, mamy do czynienia z systemem gabinetowo-parlamentarnym (Wielka Brytania), w odwrotnym wypadku mówimy o systemie parlamentarno-gabinetowym (np. Szwecja, Węgry, ale także Polska.).
Ten model charakteryzuje się podziałem władzy oraz dużą współpracą między jej poszczególnymi organami. Są one wzajemnie powiązane poprzez system określonych kompetencji, przez co mogą nie tylko współpracować, ale również wzajemnie się kontrolować.
Cechy współczesnego systemu parlamentarno-gabinetowego
Nowoczesny system parlamentarno-gabinetowy charakteryzuje się kilkoma podstawowymi cechami:
- rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem; jeżeli większość parlamentarna uzna, że rząd działa niezgodnie z założeniami, może wystosować wotum nieufności wobec całego rządu lub poszczególnych jego ministrów;
- rząd ma wpływ na rozwiązanie parlamentu przed upływem kadencji; w takiej sytuacji konieczne jest rozpisanie przedterminowych wyborów;
- parlament w systemie parlamentarno-gabinetowym wybierany jest przez ogół społeczeństwa w wyborach powszechny;
- o powołaniu rządu decyduje układ sił w parlamencie, stworzyć go może najsilniejsza partia, ewentualnie koalicja ugrupowań, która zapewnia odpowiednią większość;
- głowa państwa (prezydent lub monarcha) pełni w systemie parlamentarno-gabinetowym jedynie funkcję reprezentacyjną; nie może decydować o polityce wewnętrznej ani międzynarodowej; jego funkcja związana jest też z powoływaniem premiera, a także rozpisywaniem przedterminowych wyborów, jednak działania te podjąć może jedynie w wyniku decyzji większości parlamentarnej;
- nie występuje rozdzielenie władzy ustawodawczej i wykonawczej, bardzo często bowiem posłowie partii rządzącej są jednocześnie ministrami w rządzie.
Wotum zaufania i nieufności – jedna z głównych cech modelu parlamentarno-gabinetowego
Zasada odpowiedzialności politycznej rządu przed parlamentem w systemie parlamentarno-gabinetowym realizowana jest przez wotum zaufania lub wotum nieufności. Wotum zaufania oznacza aprobatę działań rządu w ramach uchwały przyjętej przez większość posłów w parlamencie.
Z drugiej strony, jeśli rząd nie realizuje odpowiednich założeń, parlament wydaje uchwałę z negatywną oceną pracy rządu, co wiąże się z jego odwołaniem. Stosowanie wotum nieufności w sposób nieograniczony mogłoby prowadzić do częstego odwoływania rządu, a co za tym idzie doprowadzić do destabilizacji państwa.
Dlatego w systemie parlamentarno-gabinetowym wprowadzono zasadę konstruktywnego wotum nieufności. Polega to na tym, że parlament, odwołując rząd, musi posiadać większość, która będzie mogła powołać nowy rząd. W wotum nieufności musi znaleźć się nazwisko nowego kandydata na premiera.
Model parlamentarno-gabinetowy: odpowiedzialność władzy ustawodawczej
W systemie parlamentarno-gabinetowym członkowie rządu ponoszą tzw. odpowiedzialność konstytucyjną. Oznacza to, że ponoszą odpowiedzialność w przypadku naruszenia konstytucji lub poszczególnych ustaw. W takiej sytuacji uprawniona do tego izba parlamentu stawia członka rządu, który naruszył te przepisy, przed sądem. W parlamencie dwuizbowym rolę sądu pełni druga izba parlamentu. W innym wypadku powołuje się do tego specjalny organ, który osądza danego członka rządu.
Tak duże uprawnienia parlamentu mogą doprowadzić do konfliktów w państwie. W niektórych sytuacjach parlament może uzurpować sobie prawo do sprawowania władzy wykonawczej. Dlatego w wielu krajach zastosowano modyfikację systemu parlamentarno-gabinetowego, aby rząd miał bardziej niezależną pozycję. Są to systemy parlamentarno-komitetowe (zasadą jest jedność władzy, nie występuje jej trójpodział) i systemy kanclerskie (cała władza wykonawcza należy do kanclerza).
Jesteśmy serwisem kobiecym i tworzymy dla Was treści związane ze stylem życia. Pamiętamy jednak o sytuacji w Ukrainie. Chcesz pomóc? Sprawdź, co możesz zrobić. Pomoc. Informacje. Porady.
Zobacz także:
- Poradnik. Jak zapisać się na wybory w kraju i za granicą
- Wybory 2023. Kobiety czy mężczyźni - kto częściej interesuje się polityką? Oto wyniki sondażu
- Poradnik przedwyborczy. O tym pamiętaj przed oddaniem głosu
Autor: Adrian Adamczyk
Źródło zdjęcia głównego: zagorskid/Getty Images