Neolit słynie przede wszystkim z nowych technik obróbki kamienia. Stąd też druga jego nazwa – epoka kamienia gładzonego. Oprócz gładzenia kamieni w neolicie ludzie nauczyli się również wiercić w nich otwory.
Co to jest neolit?
Neolit to termin wprowadzony przez Johna Lubbocka , angielskiego antropologa, archeologa i polityka w 1865 roku – miał oznaczać pradziejową technikę wytwarzania narzędzi kamiennych. Technika ta wyparła starsze rozwiązania, takie jak łupanie, charakterystyczne dla paleolitu. Charakterystyczna dla neolitu jest technika gładzenia kamienia.
Osady neolityczne występowały na terenach dzisiejszego Izraela, Syrii, Palestyny, Turcji, Iraku, Iranu, Pakistanu oraz Europy Południowo-Wschodniej, Środkowej i Północnej.
Co to była rewolucja neolityczna?
Za rewolucję neolityczną uznaje się proces przechodzenia ludzkości od zbieractwa, łowiectwa oraz koczowniczego trybu życia do samodzielnej uprawy roślin, hodowli zwierząt oraz osiadłego trybu życia. Czas trwania rewolucji neolitycznej to lata 10000–4000 p.n.e. Początek neolitu archeolodzy lokalizują na Bliskim Wschodzie, w obszarze tzw. Żyznego Półksiężyca.
Wynalazki neolitu i osiągnięcia ludów zamieszkujących Bliski Wschód szybko rozprzestrzeniły się na zachód, południe i wschód. Rewolucja neolityczna objęła Europę, Afrykę i Azję Południową. W Azji Wschodniej, Nowej Gwinei i w niektórych rejonach Ameryki rolnictwo oraz hodowla zwierząt pojawiły się niezależnie od dokonań ludów Bliskiego Wschodu.
Epoka neolitu – innowacje
Osada neolityczna była już bardzo rozwinięta, tak pod względem uprawy roślin, hodowli, jak i budowy pojazdów. Gospodarka żarowo-kopieniacza pozwoliła na uprawę archaicznej pszenicy, prosa, jęczmienia, grochu, soczewicy i żyta. Pod koniec neolitu wprowadzono także orkę sprzężajną. Techniki uprawy pozwoliły na dynamiczny rozwój osadnictwa. Rozwinęła się także hodowla zwierząt. Najpierw ograniczała się ona do kóz i owiec. Następnie (około 7000 lat p.n.e.) udomowiono bydło i świnie.
Osada neolityczna
Neolit charakteryzuje się stałym osadnictwem. W kilku miejscach na świecie znaleziono pozostałości tego typu budownictwa. Neolit w Polsce również zostawił swoje pozostałości. Najważniejsza jest oczywiście osada w Biskupinie. Szczątki tej prehistorycznej osady odkrył w 1933 roku Walenty Szwajcar, miejscowy nauczyciel. O swoim odkryciu powiadomił jednego z najwybitniejszych polskich archeologów XX wieku – prof. Józefa Kostrzewskiego. Już w 1934 roku rozpoczęły się badania nad tym miejscem. W ostatnich latach osada została zrekonstruowana na podstawie dostępnych danych. Dzięki temu zwiedzający mogą zobaczyć, jak wyglądała osada neolityczna.
Najstarsza odkryta osada neolityczna znajduje się w Çatalhöyük (tur. Wzgórze Widelca) w Anatolii. Znalezisko to uświadomiło naukowcom, że ok. 7400 roku p.n.e. budowano rozległe (15 ha) i niespodziewanie gęsto zaludnione osady.
Charakterystycznym zjawiskiem dla neolitu są również konstrukcje z pni drzew. Jedna z takich konstrukcji została odkryta na terenie północnych Niemiec. Podobne rozwiązania miały kluczowe znaczenie na terenach bagiennych.
Narzędzia w neolicie służyły przede wszystkim obróbce kamienia. Ważne zadanie spełniały również te umożliwiające wykonywanie naczyń ceramicznych.
Sztuka neolitu
W neolicie upowszechniła się ceramika. Przede wszystkim powstawały naczynia, misy, garnki, a także figurki. Kult Wielkiej Matki, czyli bóstwa płodności, doprowadził do powstania figurek kobiecych. Sztuka neolitu to także monumentalne budowle związane z tzw. ideą megalityczną. W neolicie powstają:
- Menhiry – nieociosane lub częściowo obrobione głazy pełniące funkcję pomnika nagrobnego; ustawiane były na grobie zmarłego w pozycji pionowej,
- Kromlechy – kręgi z pionowo ustawionych kamieni; najczęściej budowane były wokół grobowca lub miejsc kultu.
Dominujące kultury w neolicie
Neolit to przede wszystkim kultura badaryjska i kultura Halaf. Około 4500 roku p.n.e. w Europie rozwijała się kultura megalityczna. W jej ramach powstały rozległe osiedla, niektóre z nich miały charakter obronny.
Kultura badaryjska rozwijała się w latach ok. 4500–3800 p.n.e. Uległa wpływom mezopotamskim. Narzędzia w neolicie w przypadku kultury badaryjskiej to przede wszystkim narzędzia zębate, przekłuwacze, zgrzebła, a także groty strzał i włóczni.
Kultura Halaf rozwinęła się w północnej Mezopotamii. Ceramika w tej kulturze początkowo była wykonywana bez użycia koła garncarskiego. Znane były w niej ołów i wóz kołowy, ciągnięty przez woły lub osły.
Zobacz wideo: Ogromna osada z okresu neolitu odkryta pod Jerozolimą. Mogło w niej mieszkać nawet 3 tys. osób
Zobacz także:
Noc Muzeów 2021 rozpocznie się 15 maja. Co, gdzie i na jakich zasadach można zobaczyć?
Brit Awards rozdane. To pierwsza taka gala od początku pandemii. Kto otrzymał statuetkę?
Autor: Adrian Adamczyk