Zjawisko fatamorgany umożliwiają warstwy powietrza o różnych temperaturach. Miraż może być złudzeniem istnienia wody, roślinności, a nawet całych budynków czy miast. W jaki sposób powstaje fatamorgana i gdzie można zobaczyć tę iluzję optyczną?
Co to jest fatamorgana?
Fatamorgana, inaczej miraż, to rodzaj zjawiska optycznego, złudzenia istnienia obiektu, którego w rzeczywistości tam nie ma. Jest on bowiem odbiciem innych, rzeczywistych rzeczy położonych w bliższej lub dalszej odległości, w zależności od skali zjawiska. Wszystko przez specyficzne załamywanie się światła, spowodowane różnicą temperatur, a co za tym idzie – gęstością powietrza.
Fatamorgana powstaje zazwyczaj w sytuacji, gdy nad cieplejszym powietrzem unosi się chłodniejsze. To bardzo częste zjawisko, szczególnie na pustyni. Dochodzi do niego na skutek silnego nagrzewania się piasku w ciągu dnia i oddawania przez nie ciepła w zimne, pustynne noce.
Dalsza część artykułu znajduje się pod materiałem wideo
Meteorologia i zjawiska pogodowe
Jednak miraż może również wystąpić w innych rejonach, np. na obszarach okołobiegunowych, a nawet w mieście czy na rozgrzanej słońcem asfaltowej drodze. Najczęstszym, a zarazem najprostszym typem fatamorgany jest ten tworzący iluzję wody. W tej sytuacji złudzenie to po prostu odbicie niebieskiego nieba. Inne typy miraży pozwalają np. zobaczyć odbicie przestrzeni, która znajduje się za horyzontem.
Typy fatamorgany
Rozróżnić należy również dwa typy fatamorgany: miraż dolny i górny. Ten pierwszy powstaje tuż nad ziemią, drugi natomiast zdaje się unosić w powietrzu. Różnica polega też na tym, że miraż górny daje obraz odwrócony. Podobno to właśnie stąd wzięła się legenda o statku „Latający Holender”.
Skąd pochodzi nazwa fatamorgana?
Ciekawe jest również to, skąd pochodzi nazwa fatamorgany. Słowo fata po włosku oznacza wróżkę, natomiast druga część, morgana, pochodzi od imienia legendarnej Morgany Le Fay, która miała być przyrodnią siostrą Artura, znanego z legendy o Królu Arturze i Rycerzach Okrągłego Stołu. Postać ta opisywana jest jako czarownica parająca się czarną magią, która swoje moce miała otrzymać od Merlina. Wierzono też, że zwodziła ona podróżników, m.in. żeglarzy. Ponoć średniowieczni rycerze biorący udział w krucjatach widzieli na pustyni iluzję cytadeli Morgany.
Samo zjawisko fatamorgany opisano dopiero w XVIII wieku przez matematyka, Gasparda Monge'a, podczas kampanii napoleońskiej. Opisał on jednak wyłącznie miraż dolny. Na zrozumienie mirażu górnego trzeba było poczekać do lat 80. XX wieku.
Nie tylko pustynna fatamorgana, czyli gdzie jeszcze można zobaczyć to zjawisko?
Fatamorgana najczęściej kojarzy się z pustynią i to tam zazwyczaj można ją zobaczyć. Występuje zarówno na tych ogromnych, np. na Saharze, jak i na niewielkich, w tym na Pustyni Błędowskiej. Jednak puste połacie rozgrzanego piasku to nie jedyne miejsca, w jakich pojawia się to niezwykłe zjawisko. Najsłynniejsze miraże podziwiać można w Cieśninie Messyńskiej we Włoszech.
Są one wyjątkowo spektakularne, stanowią bowiem odbicie całego miasta. Ponad budynkami rzeczywistego miejsca wznoszą się kolejne, już iluzoryczne, a nad ich dachami jeszcze inne, również będące fatamorganą. Ciekawe przykłady miraży zobaczyć można także w Chinach, gdzie nad miastami niekiedy unoszą się iluzje drapaczy chmur. Najczęściej zjawisko to widać w czasie pory deszczowej. Chińskie fatamorgany są tak częste niestety z powodu wysokiego poziomu zanieczyszczenia Państwa Środka. Unoszący się w powietrzu smog silnie załamuje promienie światła, dzięki czemu powstają miraże.
Fatamorganę zobaczyć można nawet na morzu, w tym nad naszym rodzimym Bałtykiem. Jednym z ciekawszych zjawisk tego typu jest optyczne spłaszczenie Słońca, które wygląda jak naleśnik. Niekiedy widać ich nawet kilka, ułożonych jedno nad drugim.
Bardzo często fatamorgany widoczne są również na rozgrzanych, asfaltowych drogach. W upalne dni można odnieść wrażenie, że za chwilę wjedzie się w kałużę, jednak jest to tylko złudzenie tafli wody, będące odbiciem nieba tuż nad Ziemią.
Fatamorgana to zjawisko budzące duże zainteresowanie i pobudzające wyobraźnię. Często wykorzystywane jest ono w filmach lub książkach, w tym również w „W Pustyni i w Puszczy” Henryka Sienkiewicza. To jeden z cudów natury, który chyba nigdy nie przestanie zaskakiwać obserwujące go osoby.
Zobacz także:
- Mgła adwekcyjna nad Bałtykiem. Co to za zjawisko?
- Dzień Tęczy. Jak ją zrobić w domu?
- Jak powstaje mgła i jakie są jej rodzaje?
Autor: Adrian Adamczyk
Źródło zdjęcia głównego: Ablestock.com/Getty Images