Jean Baudrillard, filozof żyjący w drugiej połowie XX wieku, zauważył, że człowiek otoczony jest głównie przez przedmioty materialne, a społeczeństwo staje się coraz bardziej konsumpcjonistyczne. Takie podejście jest współczesną odmianą materializmu z czasów starożytności, gdy uznawano, że dusza człowieka rozwinęła się z materii. W XIX wieku powstały kierunki, takie jak materializm dialektyczny i materializm historyczny , które w wieku XX stały się podstawą stalinizmu.
Materializm dialektyczny
W drugiej połowie XIX wieku Marks i Engels zapoczątkowali materializm dialektyczny, który był połączeniem darwinizmu, pozytywizmu i naturalizmu. Materialiści uważali, że cała rzeczywistość jest materialna i można ją poznać za pomocą zmysłów. Materia ma kilka ważnych cech charakterystycznych:
- jest wieczna, ponieważ istniała i będzie dalej trwać,
- jest niezniszczalna, chociaż może podlegać zmianom,
- jest racjonalna, czyli można poznać ją rozumem.
Materializm dialektyczny to filozofia niemiecka, która stała się źródłem radykalnych przemian, a także podstawą marksizmu.
Materializm historyczny
Z materializmu dialektycznego wyrosła nowa teoria marksistowska, czyli materializm historyczny. Powstał w drugiej połowie XIX wieku i znalazł zastosowanie w naukach społecznych i historii. Założenia materializmu historycznego wiążą się z pojęciem walki klas. Termin ten odnosi się do podziału społeczeństwa na klasy i do pojawiających się konfliktów pomiędzy tymi klasami. Pierwsza i druga rewolucja przemysłowa uświadomiły społeczeństwu, że technika i nowe wynalazki mogą sprawić, że robotnicy stracą swoją pracę. Zdaniem Marksa właśnie rewolucje przemysłowe były czynnikiem wyzwalającym konflikty pomiędzy warstwami społecznymi, walkę klas i narastające problemy arystokracji i burżuazji. Według marksistów walka klas jest motorem historii i wiąże się ze wszystkimi rewolucjami. W materializmie historycznym Marksa i Engelsa przyznano decydującą rolę czynnikom ekonomicznym i materialnym. Podstawowym czynnikiem wzrostu wszystkich społeczeństw jest więc gospodarka i ekonomia. Można wyróżnić następujące założenia materializmu historycznego:
- człowiek odróżnia się od zwierząt dzięki swojej świadomości społecznej, kulturze i religii,
- produkcja żywności, ubrań, produktów codziennego użytku to główna działalność ekonomiczna człowieka, które wiąże się z zaspokajaniem podstawowych potrzeb,
- wraz z rozwojem społeczeństwa zmieniają się formy produkcji i technologie, co wiąże się z kształtowaniem nowej struktury klasowej,
- położenie ekonomiczne jest podstawą transformacji historycznych,
- zmiany i rewolucje społeczne są konieczne, ponieważ są konsekwencją wszystkich sprzeczności w obrębie warstw społecznych.
Materializm w filozofii może być rozumiany jako podstawa zmian społeczno-ekonomicznych, ale także jako kierunek komunistyczny.
Materializm jako pojęcie konsumpcyjne
Współcześnie, materializm jest nie tylko terminem filozoficznym, ale także pojęciem używanym w języku potocznym. Odpowiedź na pytanie, kto to jest materialista , wydaje się oczywista. W języku potocznym materialistą jest osoba, która pragnie bogactwa i koncentruje się pieniądzach i posiadanych rzeczach. Cechą charakterystyczną materializmu jest także dążenie do tego, aby mieć więcej niż inni i gromadzić zasoby (na przykład pieniądze) nie tylko po to, aby coś kupić, ale po to, aby je mieć. Gromadzenie dóbr materialnych stało się obecnie postrzegane bardzo negatywnie, ponieważ zwykle materialiści kojarzą się z oszustami lub osobami, które nie zwracają uwagi na relacje międzyludzkie i dążą „po trupach” do celu. Materializm bardzo często wiąże się z egocentryzmem i samouwielbieniem. Wiek XXI sprzyja nadmiernemu konsumpcjonizmowi i kultowi materializmu. Oczywiście od setek lat ludzie cenili rzeczy materialne i otaczali się nimi, jednak obecnie możliwości zakupów są praktycznie nieograniczone. Przedmioty stają się przestarzałe technologicznie po kilku miesiącach, gdy producenci prezentują nowe smartfony, telewizory czy laptopy. Człowiek nie zwraca więc już uwagi tylko na funkcje czysto instrumentalne i użytkowe, ale także na funkcje symboliczne przedmiotów. Społeczeństwa zatracają się w ciągłej pracy, konkurencji na rynku zawodowym i poszukiwaniu bogactwa materialnego. Materialiści oceniają innych poprzez pryzmat posiadanych dóbr i pieniędzy. Takie zachowania mogą prowadzić do zatracenia własnego „ja”, a także utraty bliskich osób.
Zobacz też:
Lek na niekontrolowany konsumpcjonizm
Polacy kochają kupować w internecie
Zakupy z gazetką promocyjną – czy rzeczywiście się opłacają?
Autor: Bernadetta Jeleń