Gwiazdy Małego Wozu pozwalają wyznaczyć kierunek bieguna północnego, podobnie jak Krzyż Południa, który ułatwia wskazanie bieguna południowego. Mała Niedźwiedzica jest tak dobrze znana ze względu na Gwiazdę Polarną, znajdującą się na końcu Małego Wozu, około 1 stopnia od północnego bieguna nieba.
Więcej:
- Kim są członkowie załogi Apollo 11?
- Dwa polskie satelity wyruszyły w kosmiczną misję
- Kim są płaskoziemcy?
Mały Wóz – gwiazdy Zeusa
Gwiazdy Małego Wozu określa się też mianem Małej Niedźwiedzicy. Po raz pierwszy gwiazdozbiór ten miał wyodrębnić Tales z Miletu. Według mitologii greckiej nimfa Kalisto została uwiedziona przez Zeusa. Jej opiekunka, Artemida, zabiła swoją podopieczną, a Zeus, litując się nad kochanką, zamienił ją w niedźwiedzicę. Kalisto miała z Zeusem syna, Arkasa, który podczas jednego z polowań prawie zabił własną matkę, nie rozpoznając jej w zwierzęciu. W zabójstwie przeszkodził mu jednak Zeus, który również jego zamienił z niedźwiedzia, tyle że mniejszego. Ostatecznie zarówno Kalisto, jak i jej syn zostali umieszczeni na sklepieniu niebieskim. Kalisto to Wielka Niedźwiedzica (Wielki Wóz), natomiast niedźwiedzią postać Arkasa symbolizują gwiazdy składające się na Mały Wóz.
Starożytni wierzyli, że te dwie konstelacje ułożone są naprzeciw siebie (w tamtych czasach rzeczywiście tak było), co tłumaczy ruch precesyjny osi Ziemi. Okołobiegunowe położenie gwiazdozbioru starożytni tłumaczyli natomiast zemstą zazdrosnej Hery, która namówiła innych bogów, przede wszystkim Posejdona, aby niedźwiedzie nie mogły zanurzać się w morzu.
Gwiazdy Małego Wozu
Gwiazdy Małego Wozu w żadnym stopniu nie przypominają kształtem układu wozu, natomiast w pewnej mierze nawiązują do układu Dużego Wozu, stąd też nazwa tego asteryzmu. Na Mały Wóz składają się gwiazdy słabo widoczne, nie tak jasne, jak te należące do Wielkiego Wozu:
- Polaris (α UMi) – żółty nadolbrzym położony ok. 430 lat świetlnych od Słońca. To najjaśniejsza gwiazda całego układu, zaliczana do cefeid. Łatwo ją zobaczyć z pomocą małego teleskopu.
- Kochab (β UMi) – gwiazda o jasności 2,07 m, pomarańczowy olbrzym znajdujący się w odległości ok. 126 lat świetlnych od Ziemi.
- Pherkad (γ UMi) – gwiazda o jasności 3,0 m, jest niebiesko-białym olbrzymem leżący 480 lat świetlnych od Ziemi. Można dostrzec ją gołym okiem lub przez lornetkę.
- δ UMi – gwiazda o jasności 4,4 m, barwy niebiesko-białej, oddalona o 183 lata świetlne od Ziemi, słabo widoczna.
- ε UMi – żółty olbrzym o jasności 4,2 m. Gwiazda oddalona o 200 lat świetlnych, jest zbyt mała, aby dostrzec ją gołym okiem.
- ζ UMi – gwiazda o jasność 4,3 m, barwy biało-niebieskiej. Jest oddalona o 110 lat świetlnych od Ziemi, słabo widoczna.
- η UMi – gwiazda ciągu głównego o barwie białej, jasności 5,0 m. Jest oddalona o 97 lat świetlnych od Ziemi;
- żółto-biała gwiazda podwójna Pi-1 (π¹) – układ gwiazd o siódmej i ósmej wielkości.
Widoczność gwiazd Małego Wozu
Gwiazdy Małego Wozu w Polsce są widoczne (choć słabo) przez cały rok. Konstelacja zawsze znajduje się nad północnym horyzontem, na wysokości ⅔ od horyzontu do zenitu.
Trzeba się jednak liczyć z tym, że część składających się na tę okołobiegunową konstelację gwiazd jest niewidoczna gołym okiem. Nieuzbrojonym okiem można dostrzec tylko część Małego Wozu (ok. 20 gwiazd). Niewątpliwie największą gwiazdą układu jest Polaris, północna Gwiazda Polana. Obecnie jest ona oddalona od bieguna północnego o około 44 minuty kątowe, jednak za 100 lat będzie to tylko o 28 minut. Za zmianę tę odpowiada ruch precesyjny osi ziemskiej. Za 2000 lat Polaris nie będzie już północną Gwiazdą Polarną, tak samo, jak nie była nią 5000 lat temu (wtedy funkcję tę pełniła Alfa Draconis, a za 2000 lat będzie Gamma Cephei).
Zjawiska towarzyszące gwiazdom Małego Wozu
Z gwiazdami Małego Wozu związany jest rój meteorów Ursydów. Pochodzą one od komety 8P/Tuttle. W drugiej połowie grudnia aktywność tego roju wynosi ok. 10 meteorów na godzinę. W niektórych latach notuje się zwiększoną aktywność.
Wokół gwiazd Małego Wozu pojawiają się jeszcze dwa interesujące obiekty. Jednym jest Galaktyka spiralna NGC 6217 dwunastej wielkości, widoczna w 15-centymetrowym teleskopie. Charakteryzuje ją jaśniejsze centrum z jądrem. Drugi obiekt to Polarissima Borealis (NGC 3172), czyli galaktyka najbliższa niebieskiemu biegunowi północnemu. Można ją zobaczyć przy pomocy 25-centymetrowego teleskopu.
Autor: Redakcja Dzień Dobry TVN