Psychologowie poznawczy wyróżniają nie tylko myślenie konwergencyjne , ale także dywergencyjne, czyli rozbieżne. Co oznacza pojęcie konwergencji w psychologii i w innych naukach?
Co to jest konwergencja?
Konwergencja to pojęcie oznaczające zbieżność, czyli upodabnianie się do siebie. W psychologii funkcjonuje termin konwergencji emocjonalnej , czyli upodobnienie emocji przeżywanych przez osoby, które przebywają razem . Keltner oraz Andersen, psychologowie społeczni, badali pary, które spotykały się od kilku miesięcy. Okazało się, że osoby te upodobniły się do siebie pod względem odczuwanych uczuć. Inne badania wykazały, że małżeństwa po 25 latach od ślubu upodobniły się do siebie pod względem wyglądu, ponieważ mięśnie ich twarzy, w efekcie przeżywania zbieżnych emocji, zostały ukształtowane w podobny sposób. W biologii konwergencja oznacza powstawanie analogicznych cech w odpowiedzi na wymagania środowiskowe. Przykładem może być białe ubarwienie większości zwierząt polarnych. Z kolei teoria konwergencji w ekonomii wskazuje na to, że dochody osób biednych rosną szybciej niż osób bogatych i w konsekwencji całe społeczeństwo upodobni się do siebie pod względem materialnym.
Myślenie konwergencyjne
Badacze procesów poznawczych uważają, że istnieją dwa główne sposoby myślenia: konwergencyjne i dywergencyjne. Myślenie konwergencyjne (zbieżne) polega na poszukiwaniu jednej opcji, jednego rozwiązania. Przykładem może być osoba, która chce odpowiedzieć poprawnie na pytanie w teście i szuka konkretnej odpowiedzi. Główne zasady konwergencji wskazują, że dana osoba powinna koncentrować się na jednym rozwiązaniu. Z kolei myślenie dywergencyjne (rozbieżne) oznacza badanie wielu różnych problemów, dróg i tym samym postrzeganie danej sprawy z kilku punktów widzenia . Przykładem może być osoba, która rozważa kilka możliwości zawodowych i stara się spojrzeć na każdą z nich w obiektywny sposób. Psycholog Robert Fisher wyróżnił myślenie twórcze, czyli dywergencyjne, które oznacza badanie, poszukiwanie wielu rozwiązań, oraz myślenie krytyczne, czyli konwergencyjne, które związane jest z logiką oraz analizowaniem. Myślenie konwergencyjne przydaje się zwłaszcza wtedy, gdy problem ma jedno rozwiązanie. Dotychczasowe badania wykazały, że jednostki, które myślą w sposób konwergencyjny, mogą radzić sobie lepiej w szkole, w konkretnych pracach i zawodach, natomiast osoby preferujące myślenie dywergencyjne są doskonałym materiałem na artystę i naukowca, czyli na kogoś, kto ciągle poszukuje nowych rozwiązań i opcji, nie skupiając się tylko na jednym rozwiązaniu. Nie zauważono różnic w zakresie inteligencji czy osiągnięć, bez względu na typ myślenia, który preferowała dana osoba, natomiast stwierdzono, że myślenie dywergencyjne koreluje z otwartością, gotowością do podejmowania ryzyka oraz ciekawością poznawczą.
Teoria twórczości
Jedną z pierwszych, klasycznych teorii twórczości, jest koncepcja Joya Guilforda. Psycholog ten uważa, że konwergencja to proces odtwórczy, który głównie przydaje się przy zadaniach szkolnych, testach na czy egzaminach i związany jest z odpamiętaniem wiedzy. Według Guilforda podstawą myślenia twórczego jest dywergencja, która związana jest z wytwarzaniem licznych pomysłów. Guilford wskazał, że istnieją trzy główne cechy myślenia dywergencyjnego, które wpływają na twórczość człowieka: płynność, giętkość i oryginalność. Co ciekawe, w kulturze polskiej zwykle dużo bardziej doceniane jest myślenie konwergencyjne. Testy z wyborem jednej poprawnej odpowiedzi, matura z kluczem oraz egzaminy na studiach i rozmowy rekrutacyjne do pracy. Zwykle wybiera się jedną opcję lub odpowiada na pytanie we wskazany sposób. Edukacja stawia więc na konwergencję. W większości przypadków uczeń, a później pracownik, powinien zrobić dane zadanie wedle wzoru. Myślenie konwergencyjne przydaje się jednak w szeroko pojętej nauce oraz przy precyzowaniu planów na życie. Możliwe jest jednak także wykorzystanie potencjału ucznia w sposób twórczy i uczenie go myślenia dywergencyjnego, na przykład poprzez trening twórczości. Zdecydowanie najlepiej jest, gdy dana osoba potrafi myśleć w sposób konwergencyjny i dywergencyjny w zależności od sytuacji oraz konkretnego problemu.
Zobacz film: Pozytywne myślenie podczas choroby.
Autor: Redakcja Dzień Dobry TVN
Źródło zdjęcia głównego: Gradyreese/Getty Images