Lateralizacja to termin pochodzący od łacińskiego słowa lateralis – „boczny”. Z jego użyciem można się spotkać w różnych kontekstach, nie tylko asymetrii czynnościowej. W medycynie oznacza się nim elementy oddalone od osi pośrodkowej ciała. Mówi się też np. o lateralizacji rzepki – gdy, na skutek kontuzji, ulega ona patologicznemu przemieszczeniu.
Co to jest lateralizacja?
Lateralizacja (inaczej: stronność) to funkcjonalna przewaga jednej ze stron ciała związana z dominowaniem u danej osoby jednej z półkul mózgowych. Półkula lewa odpowiada za logiczne myślenie. Mieści się w niej ośrodek mowy i innych funkcji językowych. Prawa półkula steruje myśleniem przestrzennym, abstrakcyjnym. Odpowiada za emocje, intuicję, zdolności twórcze. W związku ze skrzyżowaniem dróg nerwowych u osób z lateralizacją prawostronną bardziej aktywna jest półkula lewa, a z lateralizacją lewostronną – półkula prawa. Właśnie ze względu na tę zależność ludzie leworęczni często są uzdolnieni artystycznie, podczas gdy praworęczni lepiej radzą sobie z myśleniem analitycznym.
U większości ludzi dominuje półkula lewa, co sprawia, że prezentują model lateralizacji prawostronnej. Oznacza to na przykład, że:
- piszą i wykonują inne precyzyjne czynności prawą ręką,
- kopią piłkę prawą nogą,
- patrzą prawym okiem przez lunetę.
Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku ludzi o lateralizacji lewostronnej, z dominacją prawej półkuli.
Lateralizacja skrzyżowana i nieustalona
Istnieje kilka modeli stronności, spośród których za normę uznaje się lateralizację jednostronną (jednorodną). Jest to sytuacja, w której u danej osoby dominują elementy z jednej strony ciała – lewej (lewa ręka, noga, oko i ucho) lub prawej (prawa ręka, noga, oko i ucho). Zdarzają się też rozmaite warianty niejednorodne, czyli mieszane. Mówi się wówczas o lateralizacji skrzyżowanej – np. u osób leworęcznych, u których dominuje prawe oko. Jeszcze innym przypadkiem jest lateralizacja nieustalona (inaczej: słaba) – występuje, gdy nie można ustalić przewagi jednej ze stron ciała, np. u ludzi oburęcznych.
Lateralizacja skrzyżowana, podobnie jak nieustalona, nie jest chorobą. Stanowi wrodzony sposób przetwarzania informacji przez mózg. W takich przypadkach mówi się jednak niekiedy o zaburzeniach lateralizacji, ponieważ niezgodność w stronności poszczególnych części ciała, np. oko – ręka, może powodować trudności w ich współdziałaniu: zakłócać procesy syntezy wzrokowej czy koordynację ruchową. Osoby z lateralizacją skrzyżowaną nie radzą sobie np. z odwzorowywaniem obserwowanych obrazów. Sytuacja taka dotyczy zwłaszcza dzieci, które dopiero zdobywają umiejętność pisania, czytania, liczenia. Mogą one mieć skłonność do zapisywania odwróconych liter czy zmieniania szyku liczb. Z kolei dzieci z lateralizacją nieustaloną miewają problem z rozróżnieniem prawej i lewej strony ciała, orientacją przestrzenną.
Kształtowanie lateralizacji u dzieci
Stronność powstaje w wieku dziecięcym, najczęściej pomiędzy 2. a 4. rokiem życia. Proces ten kończy się w wieku szkolnym. Fakt, że lateralizacja nie jest u dziecka jednostronna, nie powinien budzić niepokoju, o ile nie towarzyszą temu np. problemy z percepcją wzrokową czy orientacją w przestrzeni. Alarmujące powinny być występujące wtórne trudności emocjonalne dziecka.
Na kształtowanie się stronności można wpływać. Uprzednio jednak należy wykonać badanie lateralizacji. Ostateczną diagnozę musi postawić specjalista (np. psycholog dziecięcy), ale wstępny test łatwo przeprowadzić w domowych warunkach. Wystarczy poprosić dziecko, by np. coś narysowało, stanęło na jednej nodze czy zajrzało przez otwór do pudełka, by zaobserwować, którą rękę, nogę i oko wybiera przy danej czynności.
Jeśli maluch zdradza objawy lateralizacji skrzyżowanej lub nieustalonej, warto zachęcać go do ćwiczeń aktywizujących określoną stronę ciała. Przyjmuje się, że kryterium wyboru stanowi dominujące oko. Jeśli jest to oko prawe, warto usprawniać motorykę dziecka pod kątem prawej strony ciała, jeśli lewe – pod kątem lewej. Nie należy jednak robić tego za wszelką cenę, ponieważ konsekwencje zmuszania kilkulatka do zmiany wrodzonej lateralizacji bywają dużo poważniejsze niż trudności związane z ewentualne naturalnymi nieprawidłowościami. Rozwijające się pod nieustanną presją dziecko może stać się niepewne siebie, znerwicowane, lękliwe i wycofane lub przeciwnie – nadpobudliwe, agresywne. Lateralizacja nie przesądza w żaden sposób o sukcesach w nauce czy życiowym powodzeniu. Może co najwyżej przysporzyć uczniowi pewnych trudności na początku edukacji i sprawić, że będzie musiał podjąć nieco bardziej wytężoną pracę niż jego rówieśnicy z lateralizacją jednostronną.
Zobacz też:
Gimnastykuj mózg. Nie pożałujesz.
Tasiemiec bąblowcowy. Jak można się zarazić? Jak go wykryć?
Autor: Redakcja Dzień Dobry TVN
Źródło zdjęcia głównego: Hero Images