Teoria atrybucji na samym początku zakładała bardzo racjonalne doszukiwanie się przyczyn zachowania innych ludzi. Dopiero z czasem kolejne wersje teorii uświadomiły badaczom, do jak wielu deformacji dochodzi w akcie poszukiwania związków przyczynowo-skutkowych w zachowaniach innych ludzi.
Więcej:
- Jak poradzić sobie z lękiem przestrzennym?
- Co można zyskać, gdy się opuści strefę komfortu
- Jesienna chandra - czym się objawia i jak z nią walczyć?
Kiedy pojawiła się teoria atrybucji?
Teoria atrybucj i została sformułowana po raz pierwszy w 1958 roku przez Fritza Heidera . Zakładała, że człowiek w diagnozie zachowań innych ludzi korzysta ze zbioru racjonalnych reguł. Heider był przekonany, że umiejętność wskazania związków przyczynowo-skutkowych daje człowiekowi poczucie bezpieczeństwa i kontrolę nad rzeczywistością. W swojej teorii atrybucji wskazał dwie kategorie przyczynowości:
- wewnętrzną – kiedy to przyczyn określonych zachowań człowiek upatruje w charakterze obserwowanego podmiotu;
- zewnętrzną – kiedy przyczyn poszukuje on w świecie zewnętrznym, niezależnym od podmiotu, autonomicznym wobec niego.
Heider uważał te dwie kategorie przyczyn za wzajemnie się wykluczające. Nie uznawał więc możliwości ich przenikania się i dwukierunkowego uzasadniania decyzji i zachowań jednostki. Ponadto w precyzyjny sposób rozbił przyczyny wewnętrzne i zewnętrzne na podkategorie:
- przyczyny wewnętrzne to:
- intencje: podmiot chce;
- zdolności: podmiot może i potrafi;
- motywacja: podmiot usiłuje.
· przyczyny zewnętrzne to:
- obiektywne trudności;
- okoliczności (sprzyjające bądź niesprzyjające);
- szczęście lub pech.
Teorie atrybucji i ich przemiany
Teoria atrybucji od czasu jej sformułowania w 1958 roku przechodziła wiele przemian. Na nowo dyskutowano jej założenia, wskazywano nowe kategorie przyczynowości, w końcu dostrzeżono procesy deformacji charakterystyczne dla ludzkich aktów sądzenia.
Teorię atrybucji Heidera po raz pierwszy „zreformował” Julian Rotter w 1966 roku . Jako rozwinięcie propozycji poprzednika przedstawił on koncepcję umiejscowienia kontroli. Zwrócił uwagę, że skłonność do określonego postrzegania zachowań lub wydarzeń jest cechą charakterystyczną danej jednostki i ściśle wiąże się z jej osobowością.
W latach 1972-1973 pojawiała się teoria atrybycji Bernarda Weinera . Badacz zaproponował rozszerzenie klasyfikacji Heidera o dwie dodatkowe kategorie przyczynowości. Dzieliły się one następująco:
- zewnętrzne umiejscowienie przyczyny;
- wewnętrzne umiejscowienie przyczyny;
- stałość przyczyn;
- zmienność przyczyn.
Z kolei Robert Rosenbaum do tego zestawienia dodał jeszcze jedną zmienną: kontrolowalność +/- przyczyny . W ten sposób powstała siatka 3 płaszczyzn, na których należało obserwować dane zdarzenie. Klasyfikacja atrybucji odbywała się więc na trzech poziomach: umiejscowienia, stabilności i intencjonalności.
Deformacje w teoriach atrybucji
Teorie atrybucji w dużej miere wskazują na deformacje, jakimi posługuje się ludzki umysł w formułowaniu sądów dotyczących przyczyn danych zachowań. Harold Kelley w swoim modelu współzmienności zwrócił np. uwagę na udział czynników współzmieniających się w potocznym orzekaniu o przyczynach danych zachowań. Według badacza kluczową rolę (obok wybiórczości i zgodności) odgrywa spójność zachowań. To na niej najczęściej opierają się konkretne atrybucje. Te oceny są jednak związane wyłącznie z zachowaniami powtarzalnymi. Pod uwagę brana jest również reakcja tej samej osoby na inne bodźce, a także reakcja innych osób na ten sam bodziec. Wszystkie te elementy definiują ostateczną decyzję, czy dane zachowanie przypiszemy atrybucji zewnętrznej czy wewnętrznej.
Zachowania jednorazowe tłumaczy się z reguły przez powiększanie lub pomniejszanie przyczyn. Człowiek ma skłonność do uznawania danej przyczyny za mniejszą, gdy występuje wraz z innymi, natomiast powiększa jej znaczenie w sytuacji, gdy występuje ona sama.
Czemu służą teorie atrybucji?
Teorie atrybucji w czasem zostały uzupełnione o teorie atrybucyjne , czyli takie, które badają konsekwencje, jakie dla różnych aspektów życia ma przyjmowanie określonych atrybucji. Teorie atrybucyjne pozwalają więc wskazać praktyczne konsekwencje przyjętej przez jednostkę, grupę ludzi czy społeczeństwo metody sądzenia. Jest to niezwykle przydatna wiedza, która nie tylko tłumaczy, jak człowiek wydaje sądy o innym człowieku, ale także wyjaśnia, jaki wpływ te sądy mogą mieć na życie osoby je wydającej i tej, o której się sądzi. Zagadnienia te związane są zarówno z wymiarem egzystencjalnym czy antropologicznym, jak i społecznym, historycznym czy politycznym ludzkiego życia.
Autor: Redakcja Dzień Dobry TVN