- Profilaktyka uzależnień – czym jest i na czym polega?
- Profilaktyka uzależnień prowadzona na kilku poziomach
- Klasyfikacja profilaktyki uzależnień
Profilaktyka uzależnień stosowana jest m. in. w szkołach, w których uczniowie są w wieku predysponującym do podejmowania zachowań ryzykownych. Pomaga też dzieciom z rodzin dysfunkcyjnych, których rodzice zmagają się z uzależnieniem od narkotyków lub alkoholu.
Profilaktyka uzależnień – czym jest i na czym polega?
Definicja pojęcia „profilaktyka uzależnień” mówi, że jest to świadome działanie nakierowane na jednostkę bądź grupy społeczne, którego celem jest minimalizacja rozmiarów używania lub nadużywania substancji psychoaktywnych, czyli: napojów z alkoholem etylowym, wyrobów nikotynowych, narkotyków, niektórych leków, wybranych substancji chemicznych codziennego użytku (np. rozpuszczalniki) oraz tzw. dopalaczy. Istnieje również definicja, według której profilaktyka uzależnień to zmniejszanie strat wynikających z używania środków odurzających poprzez ograniczanie do minimum potencjalnych szkód, jakich mogą doznawać osoby stosujące substancje psychoaktywne.
W ciągu ostatnich dwóch dekad profilaktyka uzależnień uległa znaczącej zmianie. Nastąpiło odejście od tradycyjnego podejścia, które skupiało się wokół uzależnienia związanego z używaniem substancji psychoaktywnych. Nowoczesna profilaktyka uzależnień koncentruje się wokół szkód zdrowotnych i społecznych wynikających z używania lub nadużywania substancji psychoaktywnych. Na skuteczność stosowanej dziś profilaktyki uzależnień ma wpływ diagnoza przyczyn. Okazuje się, że głównym powodem, dla którego ludzie sięgają po wymienione używki, jest możliwość zmiany emocji. Człowiek sam nie jest w stanie zmienić smutku w radość, aby było to możliwe, sięga po narkotyki czy alkohol.
Dowodem tego, jak ważna jest profilaktyka uzależnień, są dane liczbowe, które wyraźnie pokazują, jak ogromnym problemem dla dzisiejszego społeczeństwa są uzależniania. Według Ministerstwa Zdrowia 2% polskiego społeczeństwa to alkoholicy, z kolei 12% nadużywa alkoholu. Oszacowano również, że każdego roku z powodu alkoholizmu umiera w Polsce 10 tys. uzależnionych, większość z powodu marskości wątroby. Profilaktyka uzależnień od alkoholu jest narzędziem, które może znacząco obniżyć tę liczbę. Dużym problemem jest też nałóg nikotynowy, który stwierdza się u ponad 12% Polaków. Należy również wspomnieć o uzależnieniu od narkotyków, które często zaczyna się w szkolnych murach.
Profilaktyka uzależnień prowadzona na kilku poziomach
Mówiąc o profilaktyce, wymienia się profilaktykę pierwszorzędową, drugorzędową i trzeciorzędową. Pierwsza z wymienionych dedykowana jest dla grupy niskiego ryzyka. Nastawiona jest na opóźnienie wieku inicjacji, propagowanie zdrowego trybu życia, minimalizowanie zasięgu zachowań ryzykownych. Do grupy podwyższonego ryzyka adresowana jest profilaktyka drugorzędowa. Jej priorytetowym zadaniem jest stworzenie warunków, które dają możliwość wycofania się z zachowań ryzykownych. Dla osób, u których występują symptomy zaburzeń, jest profilaktyka trzeciorzędowa. Przeciwdziała pogłębianiu się choroby. Jednym z jej zadań jest ochrona przed degradacją społeczną. Ułatwia powrót do normalnego życia w społeczeństwie.
Klasyfikacja profilaktyki uzależnień
Obecnie profilaktycy wyróżniają:
· profilaktykę uniwersalną (ang. universal prevention intervention), która jest adresowana do całych populacji. Obejmuje działania nastawione na minimalizację lub całkowite wyeliminowanie czynników zwiększających ryzyko rozwoju uzależnienia w konkretnej populacji. Do profilaktyki uniwersalnej zaliczane są szkolne programy profilaktyki uzależnień dla całej populacji dzieci, które są w wieku, kiedy z reguły mają miejsce pierwsze eksperymenty z substancjami psychoaktywnymi. Profilaktyka uniwersalna stara się przeciwdziałać pierwszym próbom podejmowania zachowań ryzykownych. Jest to możliwe dzięki tworzeniu wspierającego klimatu w szkole;
· profilaktykę selektywną (ang. selective prevention intervention) nastawioną na jednostki i grupy zwiększonego ryzyka - wymaga dobrego rozpoznania w danej społeczności. Ten rodzaj profilaktyki, rozpatrując ryzyko wystąpienia problemów alkoholowych, narkotykowych, papierosowych, bierze pod uwagę sytuację rodzinną, środowiskową, a nawet uwarunkowania biologiczne. Profilaktyka selektywna uzależnień od narkotyków stosowana jest względem dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, gdzie jeden z rodziców jest uzależniony od tego rodzaju środków psychoaktywnych;
· profilaktykę wskazującą (ang. indicated preventive intervention) - działania polegające na interwencji, terapii dzieci i młodzieży, u których zauważa się początkowe symptomy problemów alkoholowych, narkotykowych, czy też pierwsze objawy typowe dla zaburzeń psychicznych. Jednak w dalszym ciągu nie są to działania naprawcze, ale działania o charakterze profilaktycznym. Profilaktyka wskazująca uzależnień alkoholowych czy od narkotyków prowadzona jest względem osób, które jeszcze nie spełniają kryteriów diagnostycznych dla uzależnienia od wymienionych używek.