Pneumokoki, czyli co?
Dwoinka zapalenia płuc (Streptococcus pneumoniae), potocznie nazywana pneumokokiem to gram-dodatnia bakteria. Przenosi się ona przede wszystkim drogą kropelkową (w ocenie ekspertów nawet 60 proc. dzieci uczęszczających do żłobka lub przedszkola może być nosicielami bakterii w jamie nosowogardłowej, stanowiąc tym samym potencjalne źródło zakażenia), a najwięcej wywołanych przez nią zakażeń odnotowuje się w okresie jesienno-zimowym [2] [3].
Po wniknięciu do organizmu bakteria może doprowadzić w zależności od miejsca zakażenia do różnych objawów klinicznych od zapalenia ucha poprzez zapalenie zatok do zapalenia płuc. Na tym jednak nie koniec.
To właśnie pneumokok jest najczęściej odpowiedziany za bakteryjne zakażenia inwazyjne, zarówno u małych dzieci jak i u osób powyżej 65 roku życia. Zakażenia inwazyjne to takie, w których bakteria przedostaje się do krwi lub do płynu mózgowo-rdzeniowego, gdzie w prawidłowych fizjologicznie warunkach nie występuje. Wówczas dochodzi do rozwoju bardzo groźnej sepsy lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych [2], [3].Szacuje się, że każdego roku na świecie z powodu zakażenia pneumokokami umiera ok. 1,5 miliona osób, z czego ok. 1 miliona – z powodu zapalenia płuc [4].
Pneumokoki – które serotypy są najbardziej niebezpieczne?
Medycyna rozróżnia ponad 90 rodzajów pneumokoków, ale nie wszystkie są tak samo groźne dla człowieka i nie wszystkie przyczyniają się do rozwoju groźnych chorób [4]. Za szczególnie niebezpieczne uznaje się serotypy oznaczone przez specjalistów numerami 3 oraz 19A[5].
Statystyki pokazują, że pierwszy z nich – serotyp 3 – odpowiada za największą liczbę zgonów spośród tych wywołanych przez zakażenie pneumokokami. Natomiast serotyp 19A wykazuje szczególną oporność na działanie dostępnych antybiotyków, tym samym leczenie zakażenia jest trudne, długotrwałe i obarczone wysokim ryzykiem niepowodzenia[4]. Warto dodać, że od pewnego czasu – zarówno w Polsce, jak i na świecie – obserwuje się znaczny wzrost zakażeń wywołanych przez ten serotyp. W 2021 roku, u dzieci poniżej piątego roku życia odnotowano, ich trzykrotnie więcej w porównaniu z rokiem 2020 i sześciokrotnie więcej niż w 2019 roku[5]. Natomiast dane za rok 2022 są wręcz zastraszające, ponieważ serotyp 19 A jest odpowiedzialny aż za 35% wszystkich przypadków inwazyjnej choroby pneumokokowej u dzieci poniżej 5 lat [6].
Pneumokoki – jak się przed nimi bronić?
Pneumokoków nie da się wyeliminować z otoczenia i choć stanowią zagrożenie, dla każdego z nas, to wywołane przez nie zakażenie jest szczególnie groźne dla osób po 65. roku oraz maluchów poniżej drugiego roku życia [4]. Kampania edukacyjna "Porozmawiajmy o pneumokokach" organizowana przez firmę Pfizer skierowana jest przede wszystkim do rodziców małych dzieci. Jej celem jest zwrócenie uwagi na skalę problemu i dostarczanie rzetelnych i najbardziej aktualnych informacji odnośnie tych patogenów .
W jaki sposób chronić się przed pneumokokami?
Ze względu na nadużywanie antybiotyków i rosnącą antybiotykooporność wśród bakterii, obserwuje się występowanie infekcji trudnych do leczenia. Wśród nich prym wiodą pneumokoki, wśród których od lat z niepokojem odnotowuje się rosnącą oporność na antybiotyki. Takie zakażenia ogranicza możliwości terapeutyczne i zwiększa niebezpieczny przebieg choroby. Oporność pneumokoków na antybiotyki szczególnie dotyczy małych dzieci, dlatego tak istotna jest profilaktyka, w formie szczepień ochronnych[5]. To – jak podkreślają eksperci – najlepsza forma ochrony przed tzw. inwazyjną chorobą pneumokokową (IChP).
Rodzice, którzy zdecydują się zabezpieczyć swoje dziecko przed bakterią, powinni wiedzieć, że mamy dostępne różne szczepionki z różną zawartością serotypów. [7]
Szczepionka przeciwko pneumokokom. Jaki preparat wybrać?
Do dyspozycji są szczepionki różniące się pod względem składu, uwzględniające różne serotypy [7]. Jaka będzie najlepsza dla twojej pociechy? Zapytaj o to lekarza, który zarekomenduje idealną propozycję, uwzględniającą zarówno szeroką ochronę, jak i aktualną sytuację epidemiologiczną w twoim miejscu zamieszkania. Ważne, abyś nie zwlekała z ową konsultacją [5,6], gdyż kluczem do sukcesu jest tutaj wykonanie szczepienia bez zbędnych opóźnień, we właściwym terminie.
Szczepienia przeciwko pneumokokom. Czy są skuteczne i bezpieczne?
Liczba zakażeń nieinwazyjnych nie jest dokładnie znana. Ocenia się, że na pneumokokowe zapalenie płuc choruje co najmniej kilkanaście tysięcy osób, a na zapalenie ucha środkowego kilkadziesiąt tysięcy osób.
Przed wybuchem pandemii COVID-19 w Polsce wykrywano ponad 1000 przypadków tzw. inwazyjnej choroby pneumokokowej (IChP) [4]. Obostrzenia i restrykcje wprowadzone wraz z pojawieniem się koronawirusa SARS-CoV-2 sprawiły, że liczba ta znacząco spadła. Niestety, wraz z "powrotem do normalności" i luzowaniem zakazów – ten trend się odwrócił i osób zakażonych pneumokokami zaczęło przybywać [8]. Niepokojąca jest nie tylko liczba chorych, ale również zmiany dotyczące serotypów (rodzajów pneumokoka) występujących w populacji. Dlatego tak ważne jest śledzenie danych epidemiologicznych, jakie serotypy są aktualnie w przeważającej ilości w Polsce. Przykładowo w roku 2022 serotyp 19 A był odpowiedzialny za ponad 1/3 wszystkich przypadków inwazyjnej choroby pneumokokowej u dzieci poniżej 5 lat [6].
Odpowiednio dobrane szczepionki zapewniają skuteczną profilaktykę zakażeń pneumokokami[2] i to dzięki nim liczba zakażonych osób oraz tych wymagających hospitalizacji znacznie się obniża[1,9 ]. Co więcej, dostępne na rynku preparaty są bezpieczne i dobrze tolerowane przez małych pacjentów. Tylko u niewielkiej grupy dzieci obserwuje się łagodne odczyny poszczepienne, tj. zaczerwienienie, obrzęk, wrażliwość na dotyk oraz ból w miejscu wkłucia[1].
Tym samym nie należy lekceważyć problemu, warto zapytać lekarza o najbardziej optymalną ochronę przeciwko pneumokokom uwzględniającą zarówno szeroką ochronę, jak i aktualną sytuację epidemiologiczną w miejscu zamieszkania.
Bibliografia:
1. Szczepienia Info; Ściąga Szczepionki przeciw pneumokokom https://szczepienia.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2017/11/Pneumokoki-facts-sheets.pdf (data odczytu 03.2023).
2. Szczepienia Info; Jaka jest skuteczność szczepień? https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/jaka-jest-skutecznosc-szczepien/ (data odczytu 03.2023).
3 A. Nogawka, I. Jatulewicz, Typy szczepionek i skuteczność szczepień ochronnych wykorzystywanych w profilaktyce zakażeń Streptococcus pneumoniae, "Chemistry Environment Biotechnology" 2012, t. 15, s.19-26.
4. Szczepienia Info; Podsumowanie - Szczepionka przeciw pneumokokom https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/pneumokoki/ (data odczytu 3.2023).
5. Skoczyńska A., Gołębiewska A., Wróbel-Pawelczyk I., Kiedrowska M., Ronkiewicz P., Błaszczyk K., Kuch A., Hryniewicz W. Inwazyjna choroba pneumokokowa w Polsce w 2021 roku (dane KOROUN), 2022.
6. Skoczyńska A., Wróbel-Pawelczyk I., Gołębiewska A., Kiedrowska M., Ronkiewicz P., Błaszczyk K., Kuch A., Hryniewicz W. Inwazyjna choroba pneumokokowa w Polsce, 2022 (wstępne dane KOROUN), 2023.
7. Szczepienia info; Szczepionka przeciw pneumokokom; https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/pneumokoki/ (data odczytu 03.2023.
8. Państwowy Zakład Higieny Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Meldunki epidemiologiczne: http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/index_p.html (dostęp: styczeń 2023).
9. Patrzałek et al. Eur J Microbiol Infect Dis 2010.
Materiał powstał w ramach kampanii Porozmawiajmy o pneumokokach, finansowanej przez Pfizer.
Źródło zdjęcia głównego: KATERYNA KONSCIENCE PHOTO LIBRARY/Getty Images