Kodeks pracy nadgodziny definiuje jako wykonywanie obowiązków służbowych poza ustaloną dobowo, a także tygodniowo normą czasu pracy. Kwestie z tym związane są odpowiednio uregulowane, a stosowanie się do przyjętych przepisów jest bezwzględnym obowiązkiem pracodawcy. Warto więc znać swoje prawa i dbać o to, aby były należycie egzekwowane.
Czy pracodawca może zmusić do nadgodzin?
Czy nadgodziny są obowiązkowe ? W pewnych sytuacjach tak. Jeśli do nich dojdzie, pracownik jest zobligowany do wykonywania swoich obowiązków dłużej niż zazwyczaj. Praca w nadgodzinach może wystąpić jedynie w ściśle określonych przypadkach, czyli:
· konieczności prowadzenia akcji ratowniczej, w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
· gdy wystąpią szczególne potrzeby ze strony pracodawcy.
O ile pierwsza przesłanka nie budzi zastrzeżeń, o tyle druga może być czasem podstawą do nadużyć. W związku z tym pamiętaj, że nadgodziny w pracy ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy, są możliwe tylko wtedy, gdy wystąpiły nagłe, wyjątkowe i niemożliwe do przewidzenia okoliczności.
Jak obliczyć nadgodziny?
Każdy, kto pracuje ponad normę, powinien wiedzieć, jak liczyć nadgodziny. To, że przełożony może wymagać od Ciebie dodatkowej pracy, nie oznacza, że nie ma żadnych ograniczeń prawnych. Istnieje bowiem limit nadgodzin . Przekroczenie go będzie traktowane jako naruszenie prawa. Jaki limit nadgodzin w roku może więc przydzielić Ci pracodawca? Standardowa ilość to nie więcej niż 150 godzin . Limit nadgodzin w roku może być jednak zwiększony na podstawie odpowiedniego zapisu w umowie o pracę, regulaminie pracy lub układzie zbiorowym. W tym sytuacjach również istnieją pewne ograniczenia, bowiem maksymalna ilość nadgodzin w ciągu roku to 416.
Przepisy określają także, ile nadgodzin w tygodniu można przepracować. Według Kodeksu pracy tygodniowy czas pracy wraz z godzinami nadliczbowymi nie może wynosić więcej niż 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Jednocześnie należy zaznaczyć, że powyższa ilość nadgodzin w roku i w tygodniu nie dotyczy osób na stanowiskach kierowniczych, a więc zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy, a także tych zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych.
Wynagrodzenie za nadgodziny
Właściwe rozliczanie nadgodzin jest konieczne do wypłaty odpowiedniego wynagrodzenia. Jeśli wykonujesz swoje obowiązki poza przyjętymi normami czasu pracy, Twoja pensja może się zwiększyć. Przysługuje Ci bowiem, zgodnie z art. 1511 § 1 Kodeksu pracy dodatek za nadgodziny . Jego wysokość nie jest jednak stała. W związku z tym warto wiedzieć, jak wyliczyć nadgodziny i należną za nie zapłatę. Jej wysokość zależy od tego, kiedy pracujesz. Stawka za nadgodziny wynosi więc 100% lub 50% zwykłej stawki godzinowej.
Jeśli chodzi o 100% dodatek, jest on wypłacany za:
· nadgodziny w niedzielę i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;
· nadgodziny w nocy ;
· nadgodziny w dniu wolnym od pracy, który przydzielony jest pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;
· nadgodziny będące wynikiem przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym, chyba że przekroczenie tej normy nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które pracownikowi przysługuje prawo do dodatku 100 %
Z kolei 50% stawka za nadgodziny będzie przysługiwała we wszystkich pozostałych przypadkach.
Obliczanie nadgodzin jest stosunkowo proste. Zgodnie z Kodeksem pracy przepis art. 1511 § 3 wynagrodzenie stanowiące podstawę obliczania dodatku 100% obejmuje wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia.
W przypadku, w którym wynagrodzenie pracownika określone jest stawką miesięczną, przeliczenia na stawkę godzinową należy dokonać przez podzielenie wynagrodzenia miesięcznego przez liczbę godzin pracy przypadających do pracy w danym miesiącu, obliczoną przy zastosowaniu 130 Kodeksu pracy. Tak wyliczona stawka godzinowa może się więc nieco różnić, w zależności od liczby godzin w danym miesiącu.
Nie zalicza się do podstawy obliczania dodatku za pracę w nadgodzinach ruchomych składników wynagrodzenia, takich jak nagrody, premie, prowizje itp., chyba że wynagrodzenie zostało określone w inny sposób niż przez stawkę godzinową lub miesięczną.
Należy wspomnieć, że w przypadku pracy w porze nocnej na podstawie art.1518 Kodeksu pracy przysługuje jeszcze jeden dodatek w wysokości 20% stawki godzinowej ustalanej na podstawie minimalnego wynagrodzenia za pracę, regulowanego na podstawie odrębnych przepisów. Przyznawany jest on bez względu na to, czy pracownik przekroczył normy czasu pracy czy też nie, a zatem płaca za nadgodziny nocne będzie odpowiednio wyższa.
Wolne za nadgodziny
Nie zawsze pracodawca musi przyznać wynagrodzenie za nadgodziny. Istnieje także inne rozwiązanie w oparciu o przepis art. 1512 Kodeksu pracy. Jest nim odbiór nadgodzin w postaci otrzymania godzin wolnych od pracy, które należy wykorzystać przed końcem danego okresu rozliczeniowego. Na jakiej zasadzie możesz więc otrzymać wolne za nadgodziny? To proste. Przysługuje kolejno:
· 1 godzina wolna w zamian za 1 godzinę pracy – jeśli to pracownik wybierze czas wolny, a nie nadgodziny płatne,
· 1,5 godziny wolnego w zamian za 1 godzinę pracy – jeśli to pracodawca zaproponuje takie rozwiązanie.
Również w tym przypadku istotne jest odpowiednie wyliczenie nadgodzin. W sytuacji, gdy masz wątpliwości co do tego, ile faktycznie przepracowałeś możesz zwrócić się z prośbą do pracodawcy o wgląd do Twojej karty ewidencji czasu pracy.
Nadgodziny w sobotę
Rozliczane są w szczególny sposób. Za pracę w sobotę pracodawca powinien przydzielić pracownikowi cały dzień wolny, bez względu na to, ile godzin faktycznie przepracował ( art. 1513 Kodeksu pracy). Nawet jeśli wykonywał swoje obowiązki służbowe tylko przez 2 godziny w sobotę, ma prawo do odbioru pełnego dnia wolnego.
Z kolei wynagrodzenie za nadgodziny w sobotę przyznaje się tylko w szczególnych przypadkach. Następuje to wówczas, gdy pracodawca nie ma możliwości udzielenia dnia wolnego przed końcem okresu rozliczeniowego. Jak są płatne nadgodziny w takiej sytuacji? Pracownik powinien otrzymać stawkę, która wynosi 100% wynagrodzenia. Ponadto, gdy nadgodziny w sobotę przekraczają dobową normę czasu pracy – przysługuje kolejny dodatek w wysokości 50%.
Zobacz film: Jak wygląda praca w patrolach interwencyjnych.
Autor: Redakcja Dzień Dobry TVN
Źródło zdjęcia głównego: Digital Vision